Αξιολόγηση των πρακτικών φιλικών στο φύλο (gender-friendliness) στο σχολείο μου που είναι Βασισμένο στα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Ενημέρωση

Η ισότητα των φύλων βρίσκεται στο επίκεντρο των αρχών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αξιών των Ηνωμένων Εθνών. Οι αρχές που συνδέονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα απαγορεύουν τις έμφυλες διακρίσεις, πράγμα που σημαίνει ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να προωθούν την ισότητα των φύλων. Σύμφωνα με τον Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης 5 του ΟΗΕ, η ισότητα των φύλων δεν αποτελεί μόνο θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά και απαραίτητη βάση για έναν ειρηνικό, πιο ευημερούντα και βιώσιμο κόσμο.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το βιολογικό φύλο (sex) και το κοινωνικό φύλο (gender) είναι και τα δύο σημαντικοί καθοριστικοί παράγοντες της υγείας. Το βιολογικό φύλο και το κοινωνικά δομημένο φύλο αλληλεπιδρούν προκαλώντας διαφοροποιημένους κινδύνους και ευαλωτότητα στην ασθένεια, καθώς και διαφορές σε συμπεριφορές προαγωγής της υγείας και αποτελεσμάτων στην υγεία των γυναικών και των ανδρών. Το «κοινωνικό φύλο» περιγράφει εκείνα τα χαρακτηριστικά των γυναικών και των αντρών που δημιουργούνται σε μεγάλο βαθμό κοινωνικά, ενώ το «βιολογικό φύλο» περιλαμβάνει εκείνα που έχουν προσδιοριστεί βιολογικά. Ωστόσο, οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνται συχνά εσφαλμένα στην επιστημονική βιβλιογραφία, την πολιτική υγείας και τη νομοθεσία.
(https://www.who.int/genomics/gender/en/ 21 Αυγούστου, 2020)

Το κοινωνικό φύλο αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο όλων των τομέων της εκπαίδευσης, προκειμένου να διασφαλιστεί όχι μόνο η κάλυψη των βασικών αναγκών των κοριτσιών και των αγοριών, αλλά και η ευκαιρία – ανεξαρτήτως φύλου – να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους και να αντιληφθούν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους.

Δυστυχώς, οι επαγγελματίες της εκπαίδευσης συχνά εξισώνουν το κοινωνικό φύλο με ορισμένες «αναμενόμενες» συμπεριφορές (τι «πρέπει να κάνουν τα αγόρια» έναντι του τι «πρέπει να κάνουν τα κορίτσια»). Δεν βλέπουν την ευρύτερη εικόνα των κοινωνικά κατασκευασμένων ρόλων και στερεοτύπων που οδηγούν σε τέτοιες συμπεριφορές.

Οι έμφυλοι ρόλοι δημιουργούνται από μία κοινωνία και κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά ως μέρος της κουλτούρας μιας κοινωνίας. Επειδή το κοινωνικό φύλο είναι ένα κατασκεύασμα που μαθαίνεται σε κοινωνικό επίπεδο (για παράδειγμα στην οικογένεια ή στο σχολείο), οτιδήποτε σχετίζεται με αυτό μπορεί να αλλάξει για να επιτευχθεί δικαιοσύνη και ισότητα τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άντρες.

Όσον αφορά το σχολείο και τη μάθηση, οι στάσεις και οι ενέργειες των οικογενειών και των εκπαιδευτικών μπορούν να επηρεάσουν δραματικά τη γνωστική ανάπτυξη των κοριτσιών και των αγοριών. Οι οικογένειες άμεσα ή έμμεσα καθορίζουν τους διαφορετικούς ρόλους που πρέπει να διαδραματίζουν τα αγόρια και τα κορίτσια, και αυτή η διαδικασία ξεκινά νωρίς. Η διαπολιτισμική έρευνα δείχνει ότι τα παιδιά αρχίζουν να γνωρίζουν τις έμφυλες διαφορές και στερεότυπα σε ηλικία περίπου δύο έως τριών ετών. Μέχρι την ηλικία των τεσσάρων έως πέντε ετών, τα παιδιά είναι συχνά πιο αυστηρά και προκατειλημμένα από ό,τι θα είναι αργότερα. Όλοι/ες μεγαλώνουν ανάμεσα στις επιρροές των οικογενειών τους και του σχολείου που φοιτούν για πολλά χρόνια, πολλές ώρες την ημέρα.

Διαφορές λόγω φύλου στις θεσμικές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις αποτελούν ένα είδος έμφυλης διάκρισης στο εκπαιδευτικό σύστημα που μπορεί να επηρεάσει τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες κατά τη διάρκεια αλλά και μετά τις εκπαιδευτικές τους εμπειρίες. Σε παγκόσμιο μέσο όρο, οι άνδρες είναι πιθανότερο να είναι εγγράμματοι, αν και οι γυναίκες έχουν υψηλότερες βαθμολογίες σε πολλές χώρες. Οι άνδρες και οι γυναίκες, κατά την επίτευξη των εκπαιδευτικών τους στόχων, ανακαλύπτουν ότι έχουν διαφορές λόγω φύλου. Παρόλο που οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν το ίδιο επίπεδο εκπαίδευσης, είναι πιο δύσκολο για τις γυναίκες να κατέχουν θέσεις ως ανώτερα διοικητικά στελέχη, και οι μελλοντικές θέσεις εργασίας και οι οικονομικές ανησυχίες μπορεί να ενταθούν. Στο παρελθόν οι άνδρες συνήθιζαν να μορφώνονται περισσότερο από τις γυναίκες, αλλά το χάσμα που υπήρχε στην εκπαίδευση μεταξύ των φύλων έχει αντιστραφεί στις περισσότερες δυτικές και πολλές μη δυτικές χώρες.

Είναι συνηθισμένο στο σχολείο σας να τίθενται ερωτήσεις όπως αυτές: «Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις ώστε να μην καθαρίζουν μόνο τα κορίτσια την τάξη;» ή «Τι θα συνέβαινε αν τα αγόρια καθάριζαν, ενώ τα κορίτσια μετακινούσαν τα θρανία;» Αυτό το είδος κριτικής σκέψης μπορεί να εμπνεύσει τους ανθρώπους να προβληματιστούν, να επανεξετάσουν και να παρατηρήσουν πιο προσεκτικά τις δικές τους υποθέσεις.

Τα κορίτσια και τα αγόρια έχουν ίσες ευκαιρίες για να εγγραφούν στο σχολείο σας; Τα κορίτσια και τα αγόρια στο σχολείο σας αλληλεπιδρούν μεταξύ τους ως ίσοι; Τα κορίτσια και τα αγόρια αλληλεπιδρούν διαφορετικά με τους εκπαιδευτικούς τους (άνδρες και γυναίκες); Τα έμφυλα στερεότυπα αντικατοπτρίζονται στο πρόγραμμα σπουδών που διδάσκονται οι μαθητές, στα βιβλία που χρησιμοποιούν, καθώς και στους συλλόγους και στις εξωσχολικές δραστηριότητες του σχολείου σας που είναι ανοιχτές και διαθέσιμες για τα κορίτσια και τα αγόρια;

Ο στόχος της αξιολόγησης της ευαισθησίας του σχολείου σας ως προς τη διάσταση του φύλου είναι η προώθηση της ισότητας των φύλων. Αυτή η προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ κοριτσιών και αγοριών, όσον αφορά το σχολικό κλίμα και τις διαδικασίες διδασκαλίας και μάθησης, απαιτεί ειλικρίνεια και μια βήμα προς βήμα προσέγγιση.

Προετοιμασία

Ποια βήματα να ακολουθήσετε;

1. Δημιουργήστε μία ομάδα με την οποία συνεργάζεστε καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Ξεκινήστε συζητώντας από κοινού με την ομάδα σας την προσέγγιση και λάβετε υπόψη τη λίστα των δεικτών.
   α. Επιλέξτε τους σημαντικούς για το σχολείο σας.
   β. Προσθέστε τυχόν δείκτες που θεωρείτε ότι λείπουν.
   γ. Συμπληρώστε το έντυπο με δέκα περίπου δείκτες που θεωρείτε σημαντικούς.
   Βεβαιωθείτε ότι έχετε επιλέξει μερικούς στους οποίους έχετε καλές
   επιδόσεις και μερικούς στους οποίους χρειάζεστε περαιτέρω ανάπτυξη.
2. Ετοιμάστε μαζί με την ομάδα σας ένα σχέδιο δράσης και ένα χρονοδιάγραμμα για μία πρώτη αξιολόγηση, που θα αποτελέσει το σημείο εκκίνησης για την περαιτέρω ανάπτυξη. Συμπεριλάβετε στην αξιολόγηση:
   α. Μαθητές/ριες
   β. Εκπαιδευτικούς
   γ. Λοιπό προσωπικό του σχολείου
   δ. Γονείς
   ε. Σχολικό συμβούλιο
   στ. Μέλη της κοινότητας με τα οποία μπορεί να συνεργάζεστε
   ζ. …
3. Αναπτύξτε το σχέδιο δράσης και το χρονοδιάγραμμα. Βεβαιωθείτε ότι περιλαμβάνουν
   α. Το προφίλ του σχολείου μετά την πρώτη αξιολόγηση.
   β. Βήματα προς υλοποίηση (τους επόμενους 6 μήνες).
   γ. Μία δεύτερη αξιολόγηση για να ενημερωθείτε για τις εξελίξεις.

24 πιθανοί δείκτες για την αξιολόγηση της ισορροπημένης, σε σχέση με το φύλο, εκπαίδευσης και συμπεριφοράς στο σχολείο σας:

1. Υπάρχουν και εφαρμόζονται μία σαφή δήλωση αποστολής και/ή οράματος και πολιτικές κατά των έμφυλων διακρίσεων στην εγγραφή και στις πρακτικές διδασκαλίας/μάθησης.
2. Τα κορίτσια και τα αγόρια έχουν ίση πρόσβαση στη δωρεάν και υποχρεωτική εκπαίδευση.
3. Τα κορίτσια και τα αγόρια συμμετέχουν ισότιμα στον καθορισμό κανόνων και κανονισμών στην τάξη και στο σχολείο και στον καθορισμό πειθαρχικών μέτρων, ιδίως όσον αφορά την πρόληψη των διακρίσεων, της βίας και της κακοποίησης.
4. Οι γονείς και οι επικεφαλής της κοινότητας εκτιμούν εξίσου τις γυναίκες και τους άνδρες εκπαιδευτικούς.
5. Τα κορίτσια στο σχολείο έχουν πρόσβαση σε προϊόντα και εγκαταστάσεις γυναικείας υγιεινής.
6. Τα κορίτσια έχουν την ίδια πρόσβαση και τις ίδιες ευκαιρίες για σωματική άσκηση, παιχνίδι και άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες όπως τα αγόρια.
7. Το πρόγραμμα σπουδών αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα και τις καθημερινές ανάγκες τόσο των κοριτσιών όσο και των αγοριών. Αν όχι, συνιστώνται όσο το δυνατόν περισσότερες διορθωτικές προσαρμογές του προγράμματος σπουδών.
8. Τα διδακτικά και μαθησιακά υλικά που παρέχονται από το σχολείο παρουσιάζουν κορίτσια και αγόρια ποικίλων κοινωνικοοικονομικών υποβάθρων με ισότιμη προβολή, δυνατότητες και σεβασμό.
9. Τα εκπαιδευτικά υλικά που παρέχονται από το σχολείο είναι απαλλαγμένα από έμφυλες προκαταλήψεις (π.χ. χρησιμοποιούν με την ίδια συχνότητα όρους όπως «αυτός» ή «αυτή»).
10. Οι ρόλοι, οι υποχρεώσεις και οι δραστηριότητες των κοριτσιών και των αγοριών φανερώνουν μία ισορροπία εξουσίας και λήψης αποφάσεων.
11. Τα έμφυλα στερεότυπα αντιστρέφονται (π.χ. τα κορίτσια μπορεί να είναι γιατροί ή επιστήμονες, τα αγόρια μπορεί να είναι δάσκαλοι ή νοσηλευτές).
12. Τα κορίτσια και τα αγόρια απεικονίζονται σε φωτογραφίες, γραφικά και εικονογραφήσεις με την ίδια συχνότητα και κύρος (χωρίς έμφυλα στερεότυπα).
13. Τα κορίτσια και τα αγόρια απεικονίζονται ισότιμα σε ηγετικές θέσεις και ως «ήρωες».
14. Τα κορίτσια και τα αγόρια τυγχάνουν ίσης μεταχείρισης όσον αφορά την εμπιστοσύνη, την νοημοσύνη και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων.
15. Όλοι οι εκπαιδευτικοί προσδοκούν, ζητούν και ενθαρρύνουν τα κορίτσια και τα αγόρια να συνεισφέρουν και να συμμετέχουν εξίσου σε μαθησιακές και άλλες δραστηριότητες.
16. Όλοι οι εκπαιδευτικοί εκτιμούν ισότιμα τις απόψεις των κοριτσιών και των αγοριών.
17. Όλοι οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια μπορούν να αποκτήσουν ίσες ικανότητες σε όλα τα μαθήματα, συμπεριλαμβανομένης της γραφής και της ανάγνωσης, της αριθμητικής, των θετικών επιστημών και των δεξιοτήτων ζωής.
18. Οι εκπαιδευτικοί καταρτίζονται ώστε να εντοπίζουν με ενεργητικό τρόπο και να διορθώνουν τις ήδη υπάρχουσες έμφυλες προκαταλήψεις στο διδακτικό υλικό, στο σχολικό περιβάλλον, στη δική τους διδασκαλία.
19. Οι διευθυντές/ριες των σχολείων αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο τους άνδρες και τις γυναίκες εκπαιδευτικούς.
20. Οι γυναίκες και οι άνδρες της κοινότητας με εξειδικευμένες συναφείς γνώσεις ή δεξιότητες προσκαλούνται στις τάξεις ως ειδικοί σύμβουλοι.
21. Τα κορίτσια και τα αγόρια αισθάνονται αυτοπεποίθηση να κάνουν επιλογές που μπορεί παραδοσιακά να μην θεωρούνται ανδρικές ή γυναικείες.
22. Τα κορίτσια υποστηρίζονται για να αποκτήσουν υψηλό επίπεδο στα μαθηματικά ή τις θετικές επιστήμες.
23. Τα κορίτσια και τα αγόρια αναλαμβάνουν εξίσου σημαντικές υποχρεώσεις, όπως να είναι επικεφαλής της τάξης ή της ομάδας σε ορισμένες δραστηριότητες.
24. Εξασφαλίζεται ίση εκπροσώπηση των κοριτσιών και των αγοριών στα σχολικά συμβούλια ή σε άλλες σχολικές δραστηριότητες.

Δράση

Επιλέξτε με την ομάδα σας 10 δείκτες από τη λίστα.

1. Με βάση την παραπάνω λίστα, ετοιμάστε ένα φυλλάδιο ή χαρτιά σεμιναρίου που θα δοθούν σε όλους τους ενδιαφερόμενους που συμμετέχουν στη διαδικασία της αξιολόγησης.
2. Διοργανώστε συζητήσεις (στρογγυλά τραπέζια) με τα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη (μαθητές/ριες, εκπαιδευτικούς, μέλη του προσωπικού, γονείς, μέλη διοικητικών συμβουλίων, κ.λπ.). Μπορούν να συναντηθούν με την ευκαιρία μιας μεγάλης σχολικής εκδήλωσης ή προγραμματισμένων συναντήσεων, ανάλογα με τη διαθεσιμότητά τους.
3. Ζητήστε τους να συζητήσουν την αξιολόγηση και τα σχόλιά τους.
4. Αναθέστε τους να υποβάλουν προτάσεις βελτίωσης.
5. Συγκεντρώστε όλα τα σχόλια και τις προτάσεις στην ομάδα σας.
6. Συγκροτήστε ένα σαφές και εφαρμόσιμο γενικό σχέδιο για τους επόμενους 6 έως 12 μήνες.
7. Παρουσιάστε το γενικό σχέδιο σε όλους τους βασικούς εμπλεκόμενους.
8. Σχεδιάστε και γνωστοποιήστε την επόμενη περίοδο αξιολόγησης. (Είναι σημαντικό να υπάρχει διαφάνεια!).