Σωματικός εγγραμματισμός και δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη

Θεωρούμε ότι η κίνηση είναι για το σώμα ό,τι είναι η ανάγνωση για το μυαλό.

Επομένως όλοι έχουν το θεμελιώδες δικαίωμα όχι μόνο να εγγραμματιστούν στην ανάγνωση και τη γραφή αλλά και στη σωματική δραστηριότητα. Ο σωματικός εγγραμματισμός είναι ένας όρος που αναφέρεται αφενός στη φυσική ικανότητα, τα κίνητρα, την αυτοπεποίθηση και τη γνώση και αφετέρου στην εκτίμηση και στην ανάληψη της ευθύνης για ουσιαστικές κινητικές δραστηριότητες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Με άλλα λόγια, ο σωματικός εγγραμματισμός οδηγεί σε μία πληρέστερη κατανόηση και εκτίμηση της σωματικής δραστηριότητας και σε μία προσωπική δέσμευση να αποτελεί η άσκηση ένα συνεχές και αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής ενός ατόμου.

Τα αποτελέσματα της διδασκαλίας του σωματικού εγγραμματισμού στα παιδιά και τους εφήβους οδηγούν στον πυρήνα της EDC/HRE. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο σωματικός εγγραμματισμός δίνει έμφαση στην ατομική ευθύνη για την υγεία και την ευημερία ενός ατόμου. Η βασική έννοια της ευθύνης μάς κάνει να συνειδητοποιήσουμε τις συνέπειες των αποφάσεων και των επιλογών μας, είτε τις αναγνωρίζουμε είτε όχι. Η κατανόηση του σωματικού εγγραμματισμού σημαίνει πως αναστοχαζόμαστε τις συνήθειές μας και τις αμφισβητούμε, αν προκύψει ανάγκη. Σε μία δημοκρατική κοινωνία, οι πολίτες θα πρέπει να μοιράζονται μία στάση ηθικής ευθύνης, που περιλαμβάνει «την υιοθέτηση μιας σκεπτόμενης προσέγγισης προς τις ενέργειες κάποιου και τις πιθανές συνέπειες αυτών των ενεργειών.» (περισσότερα: Ικανότητες για Δημοκρατική Κουλτούρα, σελ. 42 f.,https://www.coe.int/en/web/education/competences-for-democratic-culture). Συνεπώς, το να κατακτήσει κανείς το σωματικό εγγραμματισμό είναι παρόμοιο με το να μάθει για τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη με πολύ πρακτικό και προσωπικό τρόπο.

Η μάθηση μέσω της εμπειρίας, όμως, απαιτεί αναστοχασμό αν θέλουμε πραγματικά να κατανοήσουν οι νέοι τι πρέπει να κάνουν όσον αφορά το σωματικό εγγραμματισμό ή την δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη. Η γνώση μέσω της προσωπικής εμπειρίας δεν γίνεται αυτόματα, αλλά επιτυγχάνεται όταν μαθαίνει κάποιος να σκέφτεται το τι κάνει και πως ενεργεί. Όπως και στην εργασιοκεντρική μάθηση (βλέπε Εκπαιδευόμαστε και εκπαιδεύουμε για τη δημοκρατια, σελ. 123), οι μαθητές αντιμετωπίζουν προκλήσεις και προβλήματα, και προκειμένου να καταλήξουν σε συμπεράσματα από τις προσπάθειές τους, πρέπει να έχουν την ευκαιρία να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να αναστοχαστούν σχετικά με αυτές με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού. Επιπλέον, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να κάνει τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν την προσωπική τους ευθύνη για την ευημερία τους και ότι η προσωπική ευθύνη είναι το κλειδί για τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη. Όταν οργανώνετε κινητικές δραστηριότητες στο σχολείο σας, θα πρέπει να ενημερώσετε το προσωπικό ότι οι σωματικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν σκέψη σχετικά με το τι κάνετε..

Ο σωματικός εγγραμματισμός δεν είναι ούτε συνώνυμος ούτε περιορίζεται στο μάθημα της φυσικής αγωγής. Είναι μάλλον ένας από τους στόχους της καθώς η φυσική αγωγή σε όλο τον κόσμο σκοπεύει να εκπαιδεύσει για δια βίου ενασχόληση με τη σωματική δραστηριότητα για την υγεία. Επιπλέον, μπορεί να αποκτηθεί με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της ενθάρρυνσης, της υποστήριξης από τους γονείς, τους φίλους, τους εκπαιδευτικούς, τους γυμναστές ή μέσω της θέλησης και των αποφάσεων ενός ατόμου. Ο σωματικός εγγραμματισμός δεν είναι σχολικό μάθημα. Στο σχολικό περιβάλλον, οι διευθυντές και οι εκπαιδευτικοί σχεδιάζουν, καθοδηγούν και υποστηρίζουν τη συμμετοχή των μαθητών σε σωματικές δραστηριότητες που είναι στοχευμένες, ανταποδοτικές και ουσιαστικές. Ωστόσο, όπως και στην περίπτωση της εγγραμματοσύνης, η οποία «δεν εμπεριέχει μόνο την ικανότητα στην ανάγνωση και τη γραφή, αλλά πηγαίνει παραπέρα, στην κριτική και αποτελεσματική χρήση αυτών των δεξιοτήτων στις ζωές των ανθρώπων», ο σωματικός εγγραμματισμός περιλαμβάνει και άλλες πτυχές, όπως:

• αντιληπτική ικανότητα στην «ανάγνωση» όλων των διαστάσεων του φυσικού περιβάλλοντος, προβλέποντας τις ανάγκες ή τις δυνατότητες κίνησης και την κατάλληλη ανταπόκριση σε αυτές με ευφυϊα και φαντασία
• μία καλά εδραιωμένη αίσθηση του εαυτού, όπως αυτός ενσωματώνεται στον κόσμο. Μαζί με μία ξεκάθαρη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, συμβάλλει στη θετική αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.
• ευαισθησία και συνειδητοποίηση της ενσώματης ικανότητας, που οδηγεί σε μια αβίαστη αυτοέκφραση μέσω μη λεκτικής επικοινωνίας και επικοινωνίας με τους άλλους που χαρακτηρίζεται από διορατικότητα και ενσυναίσθηση.
• την ικανότητα αναγνώρισης και έκφρασης των βασικών χαρακτηριστικών που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα της κινητικής συμπεριφοράς και την κατανόηση των αρχών της σωματικής υγείας, με σεβασμό προς θεμελιώδεις διαστάσεις όπως η άσκηση, ο ύπνος και η διατροφή.

Margaret Whitehead, ICSSPE Bulletin number 65 I October 2013, p. 29 f.
https://www.icsspe.org/sites/default/files/bulletin65_0.pdf