Στυλ σχολικής ηγεσίας

Είναι η δημοκρατία ο καλύτερος τρόπος να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας; Ή υπάρχουν καλύτερες εναλλακτικές; Η αντιπαράθεση σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα υπάρχει από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ό,τι ισχύει για την κοινωνία, ισχύει και για τα σχολεία. Αν υποστηρίζουμε τη δημοκρατική σχολική ηγεσία, είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη και τις εναλλακτικές λύσεις. Ας δούμε τέσσερις βασικούς τύπους ηγεσίας.

Οι αυταρχικοί ηγέτες τείνουν να λαμβάνουν όλες τις αποφάσεις μόνοι τους, ισχυριζόμενοι ότι αυτός είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να ολοκληρώσουν πολλές εργασίες σε σύντομο χρονικό διάστημα. Πράγματι, αυτό είναι το πλεονέκτημα της αυταρχικής ηγεσίας, αλλά η αδυναμία της είναι ότι οι αποφάσεις μπορεί να αντιτίθονται ή να αμφισβητούνται, το οποίο με τη σειρά του αυξάνει την πιθανότητα σύγκρουσης και την άρνηση συνεργασίας. Οι αυταρχικοί ηγέτες υποτιμούν τον βαθμό εξάρτησής τους από τους άλλους. Οι σχολικοί κανόνες που επιβάλλονται χωρίς συζήτηση παραβιάζονται συχνότερα, πράγμα που είναι αντιπαραγωγικό στην αντιμετώπιση των ανάρμοστων συμπεριφορών και του εκφοβισμού (bullying). Η αυταρχική ηγεσία ακολουθεί συχνά την ισχύουσα κατάσταση (status quo) και συγκεκριμένους κανόνες και παραδόσεις, προσφέροντας ελάχιστα όσον αφορά την καινοτομία και την ανάπτυξη. Στα σχολεία που διοικούνται απολυταρχικά, τα ακαδημαϊκά αποτελέσματα είναι φτωχά, καθώς δεν δίνεται προσοχή στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών για υποστήριξη και ενθάρρυνση.

Η φιλελεύθερη ηγεσία ή αλλιώς το μη-παρεμβατικό μοντέλο ηγεσίας (Laissez-faire) χαρακτηρίζεται από την έλλειψη σαφώς καθορισμένων διαδικασιών για τη λήψη αποφάσεων και τη μικρή συμμετοχή του ηγέτη στις διαδικασίες αυτές. Ο χρόνος των συζητήσεων δεν είναι σαφώς ορισμένος, επομένως η αποτελεσματικότητα της λήψης αποφάσεων και της σχολικής διοίκησης είναι ανεπαρκής. Από την άλλη πλευρά, το πλεονέκτημα αυτού του τύπου ηγεσίας είναι το χαμηλό επίπεδο επιθετικότητας και συγκρούσεων στη σχολική κοινότητα.

Οι πατερναλιστές ηγέτες (Paternalistic) λειτουργούν ως γονεϊκές φιγούρες φροντίζοντας τους υφιστάμενούς τους ως γονείς, χωρίς να τους δίνουν καμία ευθύνη, αρμοδιότητα ή ελευθερία επιλογής. Σε αυτόν τον τύπο ηγεσίας, ο ηγέτης ενδιαφέρεται και φροντίζει το προσωπικό του σχολείου, περιμένοντας ως αντάλλαγμα εμπιστοσύνη, αφοσίωση και υπακοή. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να είναι απόλυτα αφοσιωμένοι σε αυτό που πιστεύει ο διευθυντής, να αποφεύγουν να κάνουν τις δικές τους επιλογές ή να εργάζονται ανεξάρτητα. Επίσης, συνήθως εργάζονται στο ίδιο σχολείο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να ενισχύσουν την αφοσίωση και την εμπιστοσύνη τους. Η πατερναλιστική ηγεσία τείνει να διαχωρίζει το εκπαιδευτικό προσωπικό, καθώς ο σχολικός ηγέτης θα ανταμείψει τους αγαπημένους του εκπαιδευτικούς για την αφοσίωσή τους με ειδική μεταχείριση και ευκαιρίες όπως προγράμματα (projects), εκδρομές, επιμορφώσεις, κ.ά.

Ένα δημοκρατικό στυλ ηγεσίας παρέχει τη δυνατότητα να ξεπεραστούν οι αδυναμίες που τείνουν να παρουσιάζουν οι άλλοι τύποι ηγεσίας. Ένας δημοκρατικός σχολικός ηγέτης εξασφαλίζει τη συμμετοχή όλων των μελών της σχολικής κοινότητας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αλλά ο βαθμός συμμετοχής ποικίλλει ανάλογα με το πλαίσιο. Οι μαθητές δεν θα συμμετέχουν σε κάθε απόφαση και ο ηγέτης μπορεί να μην έχει πάντα τον τελευταίο λόγο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να περιοριστεί στο να διευκολύνει μια συμφωνία μεταξύ του προσωπικού του σχολείου ή ολόκληρης της σχολικής κοινότητας ή να δεχθεί μία απόφαση που ο ίδιος δεν υποστηρίζει.

Η ηγεσία και η ευθύνη μοιράζονται και συχνά υπάρχουν ηγέτες των διάφορων υποομάδων. Όσο περισσότερα μέλη της σχολικής κοινότητας συμμετέχουν στη διαδικασία – ο διευθυντής του σχολείου, το εκπαιδευτικό προσωπικό, οι μαθητές, το προσωπικό καθαριότητας, το διοικητικό προσωπικό, ίσως και οι γονείς και εξωτερικοί εμπλεκόμενοι φορείς, τόσο πιο σαφής είναι η εικόνα των διαφορετικών συμφερόντων, απόψεων και αξιών. Το πλεονέκτημα της δημοκρατικής σχολικής ηγεσίας έγκειται στη δυνατότητα να λαμβάνει αποφάσεις και λύσεις που είναι ευρέως αποδεκτές και υποστηριζόμενες, υπό την προϋπόθεση να έχουν ληφθεί υπόψη όλα τα συμφέροντα και αιτήματα. Η προσπάθεια εκμάθησης που απαιτείται για τις διάφορες ομάδες της σχολικής κοινότητας να αναπτύξουν το πλήρες δυναμικό συμμετοχής τους μπορεί να είναι αρκετά δύσκολη και ίσως αποθαρρυντική, αλλά σας ανταμοίβει. Η σχολική κοινότητα μπορεί να αναπτύξει μία δημοκρατική σχολική κουλτούρα με μία ανοιχτή και φιλική ατμόσφαιρα. Τα μέλη της θα έχουν μεγαλύτερο κίνητρο, θα είναι πιο αφοσιωμένα, θα δεσμεύονται περισσότερο, θα αναπτυχθεί η επίσημη και η ανεπίσημη επικοινωνία με τη συμμετοχή του σχολικού ηγέτη και της σχολικής κοινότητας. Η πειθαρχία θα βελτιωθεί αν και οι μαθητές αισθάνονται υπεύθυνοι για το σχολείο τους. Το σχολείο θα επιτύχει υψηλότερα ακαδημαϊκά αποτελέσματα, αν λάβει υπόψη τις διαφοροποιημένες ικανότητες και ταλέντα των μαθητών του.

Επομένως, η δημοκρατική σχολική ηγεσία έχει πολλές δυνατότητες καθώς και προκλήσεις. Όσο περισσότερα μέλη συμμετέχουν, τόσο πιο πολύπλοκες θα είναι οι διαδικασίες συζήτησης, ανάπτυξης, επίτευξης συναίνεσης και λήψης αποφάσεων. Σε αυτό το πλαίσιο μπορεί οι αυταρχικές συντομεύσεις να σας φαίνονται μια ελκυστική εναλλακτική λύση για την αποτελεσματική λήψη αποφάσεων. Θεωρούμε ότι αξίζει να καταβληθεί προσπάθεια αντιμετώπισης αυτής της πολυπλοκότητας, καθώς οι μαθητές θα πρέπει να μάθουν πώς να λειτουργούν σε αμφιλεγόμενες και ασαφείς καταστάσεις (βλέπε Ικανότητες για δημοκρατική κουλτούρα, σελ. 43. Τα σχολεία που διοικούνται με δημοκρατικό τρόπο στηρίζουν τις κοινωνίες τους εκπαιδεύοντας τους μαθητές τους να γίνουν πολίτες που είναι ικανοί και γεμάτοι αυτοπεποίθηση να λάβουν μέρος σε αμφιλεγόμενες και δυναμικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων.