Λήψη αποφάσεων στη δημοκρατική σχολική ηγεσία

α) Ένα μοντέλο πέντε σταδίων σχολικής ανάπτυξης και διαδικασιών λήψης αποφάσεων

Βασισμένο στο Πλαίσιο Αναφοράς των Ικανοτήτων για Δημοκρατική Κουλτούρα, Βιβλίο 3, σελ. 97 f.

Το μοντέλο αυτό περιγράφει πέντε βήματα που ένα σχολείο μπορεί να κάνει σε μία ολική σχολική προσέγγιση για την ανάπτυξη μιας πιο δημοκρατικής κουλτούρας και την ανάπτυξη των ικανοτήτων των μαθητών για δημοκρατική κουλτούρα. Μπορεί να προσαρμοστεί στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη διαχείριση οποιασδήποτε πρόκλησης ή ζητήματος (βλέπε Φυλλάδιο Δράσης 4.1).

1. Διεξαγωγή ανάλυσης της κατάστασης για τον καθορισμό του τρόπου ενσωμάτωσης των αρχών της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη σχολική ζωή, συμπεριλαμβανομένων των δυνατών και αδύναμων σημείων και με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων μερών (π.χ. αξιολογήσεις ολόκληρου του σχολείου, ανάλυση SWOT: Δυνατά σημεία – Αδύνατα σημεία – Ευκαιρίες – Απειλές. (SWOT: Strengths – Weaknesses – Opportunities – Threats).
2. Εντοπισμός πιθανών τομέων αλλαγών και ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης με συγκεκριμένες δραστηριότητες που θα πραγματοποιήσετε για να επιτύχετε τις αλλαγές αυτές (π.χ. CDC ως αναμενόμενο μαθησιακό αποτέλεσμα).
3. Υλοποίηση του σχεδίου δράσης και εξασφάλιση της συμμετοχής ολόκληρης της σχολικής κοινότητας.
4. Αξιολόγηση της προόδου σας και της επίδρασης του έργου σας.
5. Κοινοποίηση των εμπειριών που αποκτήσαtε σε όλους τους ενδιαφερόμενους που συμμετείχαν στις προσπάθειές σας, σε άλλα σχολεία και σχεδιασμός περαιτέρω δράσεων αντίστοιχα.

β) Μία δημοκρατική σχολική κοινότητα είναι μία κοινότητα μάθησης

Δεν υπάρχει μία μοναδική λύση στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η σχολική κοινότητα ή η κοινωνία ως σύνολο (βλέπε Φυλλάδιο Ενημέρωσης 3.1). Στην προσπάθεια αντιμετώπισης αυτών των προκλήσεων, αναπτύσσουμε ένα σύνολο ικανοτήτων για δημοκρατική κουλτούρα (CDC). Αποκτάμε και εξασκούμε αυτές τις ικανότητες (μαθαίνοντας στην πράξη), που ισχύει τόσο για αρχάριους όσο και για έμπειρους.

Εάν κανένας δεν γνωρίζει τη λύση σε ένα δεδομένο πρόβλημα, τα μέλη της σχολικής κοινότητας πρέπει να βρουν μία μαζί. Υιοθετώντας μία ολική σχολική προσέγγιση, όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας μπορούν να προσφέρουν τις γνώσεις τους και να υποστηρίξουν τις απόψεις και τα συμφέροντά τους. Η λύση μπορεί να έχει τότε ευρύτερη υποστήριξη. Συχνά η λύση αυτή θα λειτουργήσει, αλλά είναι πιθανό μερικές φορές να μην έχει το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Στην περίπτωση αυτή, ξεκινάει ένας νέος κύκλος λήψης αποφάσεων. Στο παραπάνω διάγραμμα παρουσιάζεται η ανάγκη να αντιμετωπιστεί εκ νέου ένα ζήτημα συνδέοντας την αξιολόγηση (στάδιο 4) και τον αναστοχασμό (στάδιο 5) με μία νέα ανάλυση της κατάστασης (στάδιο 1). Ένας αυταρχικός ηγέτης θα προσπαθήσει να κρύψει την αποτυχία του, καθώς το κύρος του ως ισχυρός θα υποστεί μεγάλο πλήγμα. Από την άλλη πλευρά, μία δημοκρατική μαθησιακή κοινότητα θα αντλήσει νέα δύναμη μαθαίνοντας μέσω της αποτυχίας (βλέπε παρακάτω μέρος c).

Το σύνολο των ικανοτήτων για δημοκρατική κουλτούρα που είναι ιδιαίτερα σημαντικές για επίλυση προβλημάτων και λήψη αποφάσεων περιλαμβάνει τις ακόλουθες (βλέπε CDC:

Οι δεξιότητες αυτόνομης μάθησης δίνουν τη δυνατότητα σε ένα άτομο να αποκτήσει νέες πληροφορίες και να αξιολογήσει κριτικά τις πηγές τους (CDC, σελ. 44). Με αυτόν τον τρόπο, είναι σε θέση να αντιμετωπίζει τις ελλιπείς πληροφορίες, αξιολογώντας ποιες από αυτές είναι βάσιμες και αξιόπιστες και ανακαλύπτοντας και διορθώνοντας τα λάθη.

Μία ανεκτική στάση απέναντι στην ασάφεια, περιλαμβάνει την «αποδοχή της πολυπλοκότητας, των αντιφάσεων και της έλλειψης σαφήνειας» καθώς και την παράλογη συμπεριφορά όλων των πλευρών, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου (CDC σελ. 43). Η στάση αυτή επιτρέπει σε ένα άτομο να είναι υπομονετικό όταν αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα που αποδεικνύεται δύσκολο και χρονοβόρο.

Οι δεξιότητες αναλυτικής και κριτικής σκέψης και η γνώση και κριτική κατανόηση του κόσμου (CDC, σελ. 44 ff., 52 ff.) για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας και του απρόβλεπτου. Μπορεί όχι μόνο να συνδέονται με ένα δεδομένο πρόβλημα, αλλά παραδόξως και με μία πλουραλιστική κοινότητα με υψηλό επίπεδο δημοκρατικής συμμετοχής. Οι άνθρωποι που δεν διαθέτουν αυτή τη δεξιότητα μπορεί να τείνουν προς τον «αυταρχικό πειρασμό».

Η γνώση και κατανόηση του πώς λειτουργούν οι δημοκρατικοί θεσμοί (CDC, σελ. 52) επιτρέπει στα μέλη της σχολικής κοινότητας να κατανοήσουν το θεσμικό πλαίσιο και τα δικαιώματα συμμετοχής στο σχολείο τους (βλέπε Φυλλάδιο Προετοιμασίας 3.1)). Ειδικότερα, πρέπει να κατανοήσουν τα όρια και τις ευκαιρίες που προσφέρει το θεσμικό πλαίσιο του σχολείου τους (βλέπε Δημοκρατική σχολική διοίκηση, εκδόσεις ΣτΕ 2007, σελ. 33 f).

γ) Αξιολόγηση και αναστοχασμός – το κλειδί για βιώσιμη σχολική ανάπτυξη

Στο μοντέλο των πέντε σταδίων για λήψη αποφάσεων, τα στάδια 4 (αξιολόγηση) και 5 (αναστοχασμός) είναι απαραίτητα από πολλές απόψεις για την σχολική ανάπτυξη και επιτυχία.

Μάθηση με αναστοχασμό των πρακτικών μας: Όλες οι ικανότητες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων για δημοκρατική κουλτούρα, αποκτώνται μέσω της πρακτικής, δηλαδή μαθαίνονται στην πρακτική εφαρμογή τους. Ωστόσο, η μάθηση στην πράξη δεν περιλαμβάνει απαραίτητα σαφή κατανόηση της μαθησιακής εμπειρίας. Μέσω του αναστοχασμού οι εκπαιδευόμενοι – όχι μόνο οι μαθητές, αλλά όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας – συνειδητοποιούν τις ικανότητες που έχουν πρόσφατα αποκτήσει ή εφαρμόσει, και τις ενσωματώνουν στην πνευματική τους εργαλειοθήκη, έτοιμες να χρησιμοποιηθούν

Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων καθιστά πιο αποτελεσματικές τις μελλοντικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Επιτρέπουν στα εμπλεκόμενα μέρη να εντοπίσουν τις αδυναμίες και τα λάθη και να κατανοήσουν τους λόγους επιτυχίας. Πρέπει να επικεντρωθούμε σε ερωτήματα όπως τα εξής:

• Ήταν σωστή η ανάλυση της κατάστασης (στάδιο 1); Είχαμε τις πληροφορίες που χρειαζόμασταν;
• Το σχέδιο δράσης μας (στάδιο 2) και η υλοποίησή του (στάδιο 3) έλυσαν το πρόβλημά μας;
• Είναι τα αποτελέσματα δίκαια, ή τουλάχιστον αποδεκτά από όλες τις ομάδες της σχολικής μας κοινότητας;
• Συμφωνούμε με την αξιολόγησή μας;
• …

Η ανατροφοδότηση για τη συμμετοχή και τις μαθησιακές εμπειρίες επικεντρώνεται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, στις ευκαιρίες συμμετοχής και αναστοχάζεται σχετικά με ό,τι έχουμε μάθει πράττοντας. Είναι σημαντική για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη της σχολικής κοινότητας – τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και τους μαθητές.

• Ποιος μας επισήμανε το ζήτημα; – Ποιος δημιούργησε την ατζέντα;
• Είστε προσωπικά ικανοποιημένος με τις ευκαιρίες συμμετοχής σας;
• Πιστεύετε ότι είχαν όλοι δίκαιες ευκαιρίες να συμμετάσχουν και να εκφράσουν τις απόψεις τους;
• Τι μάθατε;
• Πώς ήταν η εμπειρία σας με τη δημοκρατική σχολική κουλτούρα;
• …