8.1 Σχετικές πληροφορίες για εκπαιδευτικούς: Ένταξη, όχι ποινικοποίηση

Thomas Hammarberg, Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Συμβούλιο της Ευρώπης

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, τα ποσοστά εφηβικής εγκληματικότητας δεν βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα. Επίσης, παραμένουν σχετικά σταθερά εδώ και πολλά χρόνια.

Αυτό δε σημαίνει ότι το πρόβλημα είναι ασήμαντο. Μια ανησυχητική τάση που διαπιστώνεται σε πολλές χώρες είναι ότι πολλά από τα εγκλήματα που διαπράττονται από νεαρούς παραβάτες είναι πιο βίαια ή περισσότερο σοβαρά. Αυτό αποτελεί μια προειδοποίηση. (…).

Αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη υπάρχουν δυο διαφορετικές τάσεις. Η μία είναι να μειωθεί η ηλικία ποινικής ευθύνης και να φυλακίζονται περισσότερα παιδιά μικρότερης ηλικίας. Η άλλη τάση – στο πνεύμα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού – είναι η αποφυγή της ποινικοποίησης και η εύρεση λύσεων στο πλαίσιο της οικογένειας και άλλων κοινωνικών δομών.

Υποστηρίζοντας τη δεύτερη προσέγγιση, θα αναφερθούμε στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών και στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο του Συνηγόρου του Παιδιού. Σε μια δήλωση [το] 2003 όχι λιγότεροι από 21 εθνικούς συνηγόρους του παιδιού τόνισαν ότι τα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον νόμο είναι αυτά που κατά προτεραιότητα έχουν ανθρώπινα δικαιώματα.

Πρότειναν ότι η ηλικία της ποινικής ευθύνης δεν θα πρέπει να μειωθεί, αλλά προοδευτικά να φτάσει στα 18 – και ότι τα καινοτόμα συστήματα για την αντιμετώπιση των ανήλικων παραβατών κάτω από αυτή την ηλικία θα πρέπει να δώσουν έμφαση στην εκπαίδευση, την επανένταξη και την αποκατάστασή τους.

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού – επικυρωμένη από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες – ζητά από τις κυβερνήσεις να θεσπίσουν ένα ελάχιστο όριο ηλικίας κάτω από τα οποίο θα θεωρείται ότι τα παιδιά δεν έχουν την ικανότητα να παραβούν τον ποινικό νόμο. Η Συνθήκη δεν διευκρινίζει σε ποια ακριβώς ηλικία θα πρέπει να είναι το όριο. Ωστόσο, η Επιτροπή που παρακολουθεί την εφαρμογή της Σύμβασης έχει εκφράσει ανησυχία για τη χαμηλή ηλικία σε διάφορες χώρες. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, τα παιδιά έχουν ποινική ευθύνη μεταξύ 12 και 15 ή 16, αλλά υπάρχουν και παραδείγματα ορίων ηλικίας τόσο χαμηλά όσο τα 7, 8 και 10 έτη.

Αν και το μήνυμα της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι ότι πρέπει να αποφεύγεται η ποινικοποίηση των παιδιών, αυτό δεν σημαίνει ότι οι νεαροί παραβάτες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σα να μην έχουν καμία ευθύνη. Αντίθετα, είναι σημαντικό οι νεαροί παραβάτες να θεωρούνται υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και να λαμβάνουν, για παράδειγμα, μέρος στην αποκατάσταση των ζημιών που έχουν προκαλέσει.

Το ερώτημα είναι τι είδους μηχανισμός θα πρέπει να αντικαταστήσει το συνηθισμένο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης σε τέτοιες περιπτώσεις. Οι διαδικασίες θα πρέπει να αναγνωρίσουν τη ζημιά στα θύματα και θα πρέπει ο νεαρός δράστης να καταλάβει ότι η πράξη δεν ήταν αποδεκτή. Ένας τέτοιος ξεχωριστός μηχανισμός για νέους θα πρέπει να στοχεύει στην αναγνώριση της ενοχής και των κυρώσεων που αποσκοπούν σε αποκατάσταση.

H διαφορά με μια κοινή ποινική διαδικασία βρίσκεται στην διαδικασία της κύρωσης. Στην απόδοση δικαιοσύνης ανηλίκων δεν πρέπει να υπάρχει τιμωρία. Η πρόθεση είναι να εμπεδωθεί η αίσθηση της ευθύνης και, ταυτόχρονα, να προωθηθεί η επανένταξη. Ο νεαρός παραβάτης θα πρέπει να πάρει το μάθημα του και ποτέ να μην επαναλάβει την παρανομία.

Αυτό στην πραγματικότητα δεν είναι εύκολο. Απαιτεί καινοτόμες και αποτελεσματικές κυρώσεις. Κατ’ αρχάς, πρέπει να συμμετέχουν οι γονείς του παραβάτη ή άλλος κηδεμόνας, εκτός εάν αυτό κρίνεται αντίθετο προς την επανένταξη του παιδιού. Όποια και αν είναι η διαδικασία, θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα για το παιδί να αμφισβητήσει τις κατηγορίες και ακόμα να κάνει και έφεση.

Μια ενδιαφέρουσα διαδικασία «διακανονισμού» έχει υιοθετηθεί στη Σλοβενία. Αν υπάρχει συμφωνία από τον εισαγγελέα, το θύμα και τον κατηγορούμενο, η περίπτωση ενός νεαρού κατηγορούμενου μπορεί να αναφέρεται σε έναν διαμεσολαβητή. Ο μεσολαβητής στη συνέχεια προσπαθεί να επιτύχει μια διευθέτηση που θα είναι ικανοποιητική τόσο για το θύμα όσο και για τον κατηγορούμενο και η δίκη μπορεί ως εκ τούτου να αποφευχθεί.

Μια πτυχή θα πρέπει να τονιστεί περαιτέρω: η σημασία της έγκαιρης ανταπόκρισης στο αδίκημα. Καθυστέρηση των διαδικασιών – που [είναι] ένα πρόβλημα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες στις μέρες μας – είναι ιδιαίτερα ατυχής όταν πρόκειται για νεαρούς παραβάτες των οποίων οι κακές πράξεις θα πρέπει να θεωρηθούν ως μια κραυγή για άμεση βοήθεια. (…)

Thomas Hammarberg, Επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, απόσπασμα από το “Η διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην δικαιοσύνη ανηλίκων», παρουσίαση στην Διάσκεψη των Γενικών Εισαγγελέων της Ευρώπης, Μόσχα, 5-6 Ιουλίου 2006. Πηγή: http://www.coe.int/t/commissioner/