ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ

Συμμετέχουμε, αναλαμβάνουμε ευθύνες

Εισαγωγή για εκπαιδευτικούς

Ανάληψη ευθυνών – η προοπτική που επηρεάζει τα πάντα

Παίρνουμε διαρκώς αποφάσεις, μικρές ή μεγάλες. Τι θα φάμε σήμερα; Να πάρω το αυτοκίνητο ή να πάρω λεωφορείο; Τι θα ψηφίσω; Τι θέλω να κάνω όταν τελειώσω το σχολείο;

Σε κάθε απόφαση που παίρνουμε, κρατάμε κάποιες επιλογές και απορρίπτουμε κάποιες άλλες. Και είτε το αντιλαμβανόμαστε, είτε όχι, οι αποφάσεις μας επηρεάζουν και τους άλλους. Κάθε απόφαση ή πράξη μας μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση, καθώς υπήρξαν εναλλακτικές δυνατότητες που δεν ακολουθήσαμε.

Ανάληψη ευθύνης σημαίνει το να λαμβάνει κάποιος υπόψη του τόσο τις πιθανές εναλλακτικές δυνατότητες, όσο και τις επιπτώσεις των αποφάσεών του. Με αυτή την έννοια, η υπευθυνότητα είναι  μια προοπτική που επηρεάζει το κάθε τι στη ζωή μας – στην προσωπική μας ζωή, στις σχέσεις μας με την οικογένειά μας, τους φίλους μας, τους συνεργάτες και το σύνολο της κοινωνίας μας.

Ανάληψη ευθυνών – ανθρώπινο δικαίωμα και πρόκληση

Όταν λαμβάνουμε αποφάσεις, ασκούμε το ανθρώπινο δικαίωμα στην ελευθερία. Η ίδια η ελευθερία εμπεριέχει ευθύνη κι εμείς μπορούμε και πρέπει να αποφασίζουμε μόνοι μας ποιες αρχές και κατευθύνσεις θέλουμε να ακολουθήσουμε. Ελευθερία σημαίνει πως αποφασίζουμε μόνοι μας, γι’ αυτό η ανάληψη της ευθύνης μπορεί να είναι πολύ δύσκολη. Σε κάποιο βαθμό, υπάρχουν σχετικές δεξιότητες που μαθαίνονται. Αυτό είναι το περιεχόμενο αυτής της ενότητας.

Οι μαθητές θα συνεργαστούν για θέματα που συνήθως αποφασίζουμε μόνοι μας. Θα προσπαθήσουν να κατανοήσουν διλήμματα με διαφορετική πολυπλοκότητα, να κάνουν επιλογές και να ορίσουν προτεραιότητες.

Η κονστρουκτιβιστική έννοια της υπευθυνότητας

Ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσει κάποιος και να κάνει κτήμα του την υπευθυνότητα, είναι σε περιστάσεις που απαιτούν να παρθεί μια απόφαση. Μάλιστα, τα διλήμματα έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον, διότι απαιτούν να είναι κάποιος ιδιαίτερα προσεκτικός για τις συνέπειες μιας απόφασης.

Σε μια ανοικτή, εκκοσμικευμένη και πλουραλιστική κοινωνία, δεν είναι δυνατόν να προϋποθέσουμε πως υπάρχει ένα πλαίσιο αξιών στο οποίο συμφωνούν αμέσως οι πάντες – όσο κι αν ένα τέτοιο πλαίσιο είναι ουσιώδες για τη σταθερότητα της κοινωνίας. Άρα, είναι ανάγκη να μοιραστούμε και να διαπραγματευτούμε στην βάση αρχών για τις οποίες συμφωνούμε όταν αναλαμβάνουμε ευθύνες.

Η ανάληψη ευθυνών αποτελεί πρόκληση και σταθερή διαδικασία μάθησης, γι’ αυτό, σ’ αυτή την ενότητα υιοθετείται η κονστρουκτιβιστική έννοια της υπευθυνότητας.

Οι παγίδες στη διδασκαλία της υπευθυνότητας – τρόποι αποφυγής

Υπάρχουν δύο παγίδες όταν διδάσκει κάποιος για την υπευθυνότητα – η αφηρημένη ηθικολογία και η κατήχηση.

Ηθικολογία σημαίνει ότι κάποιος ρητορεύει για το πως γίνεται κανείς «καλός πολίτης», χωρίς να αναφέρεται σε συγκεκριμένα ζητήματα. Οι μαθητές λαμβάνουν το μήνυμα πως η ανάληψη ευθυνών είναι μόνο ζήτημα θέλησης ή αποφυγής. Δε μαθαίνουν ποτέ πόσο δύσκολο μπορεί να γίνει αυτό το καθήκον και πόσο απαραίτητο είναι να μοιράζονται τους λόγους που τους βοηθούν να επιλέξουν.

Η παγίδα της κατήχησης αναφέρεται σε εκπαιδευτικούς που αποπειρώνται να επιβάλουν ένα συγκεκριμένο σύστημα αξιών, αν και δεν έχουν δικαιοδοσία να το κάνουν, και όποια κι αν είναι η επιλογή τους μπορεί να τεθεί σε αμφισβήτηση και να αποδομηθεί.

Η παρούσα ενότητα έχει σχεδιαστεί με τρόπο που να αποφεύγονται αυτές οι παγίδες. Στηρίζεται σε ένα βασικό καθήκον, που δίνει την δυνατότητα στους μαθητές να επιλέγουν από μόνοι τους. Ο/η εκπαιδευτικός τους ενθαρρύνει και τους εμψυχώνει.

Οι μαθητές συζητούν τρόπους επίλυσης διλημμάτων. Οι υποθέσεις εργασίας αναφέρονται στην καθημερινή εμπειρία των μαθητών, βάζοντάς τους σε ρόλο ειδημόνων.

Προετοιμασία της ενότητας

Συνιστούμε στον/στην εκπαιδευτικό να κάνει ο/η ίδιος/α τις δραστηριότητες που θα κάνουν οι μαθητές (βλ. φυλλάδιο για τους μαθητές 2.1 – 2.4 και υλικό για εκπαιδευτικούς 2.1 – 2.3). Με αυτό τον τρόπο, ο/η εκπαιδευτικός θα κατανοήσει καλύτερα την διαδικασία μάθησης των μαθητών του και θα έχει γνώση των δυσκολιών που θα αντιμετωπίσουν. Η απάντηση – η απόφαση του πώς θα λυθεί το δίλημμα – δεν έχει «σωστή» απάντηση, καθώς υπάρχει έντονα το στοιχείο της υποκειμενικής επιλογής, που οι μαθητές μπορεί, αλλά και μπορεί να μην αποφασίσουν να το μοιραστούν με τους άλλους.

Ανάπτυξη ικανοτήτων: σύνδεση με άλλες ενότητες αυτού του βιβλίου

Τι δείχνει αυτός ο πίνακας

Ο τίτλος αυτού του τόμου, Συμμετέχουμε στη δημοκρατία, εστιάζει στις ικανότητες του ενεργού πολίτη στη δημοκρατία. Ο πίνακας που έπεται, παρουσιάζει την δυνατότητα να συνδυάσουμε τις ενότητές του. Στη σκιασμένη σειρά, φαίνονται οι ικανότητες που αναπτύσσονται στην Ενότητα 2. Στη στήλη με έντονο περιθώριο φαίνονται οι ικανότητες για πολιτική λήψη αποφάσεων και δράση, διότι συνδέονται στενά με τη συμμετοχή στην δημοκρατία. Οι άλλες σειρές υποδεικνύουν συνδέσεις με άλλες ενότητες αυτού του τόμου και συγκεκριμένα με ικανότητες που ενισχύουν τους μαθητές που βρίσκονται στην ενότητα 2.

Πώς χρησιμοποιείται ο πίνακας

Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον πίνακα ως εργαλείο για τον σχεδιασμό ενός μαθήματος στην EDC/HRE με διαφορετικούς τρόπους.

• Βοηθά εκείνους που διαθέτουν λίγες ώρες για EDC/HRE: κάποιος μπορεί να επιλέξει μόνο αυτή την ενότητα και να παραλείψει τις άλλες, διότι κάποιες βασικές ικανότητες αναπτύσσονται, σε κάποιο βαθμό, σε αυτή την ενότητα (όπως για παράδειγμα, επιλέγω, κατανοώ τον πλουραλισμό των ταυτοτήτων, ασκώ το δικαίωμα στην ελευθερία, η ευθύνη των επιλογών επηρεάζει τους άλλους).
• Ο πίνακας βοηθά τους εκπαιδευτικούς να συνδέουν τα θέματα των ενοτήτων, ώστε να ασκούν τους μαθητές τους επανειλημμένα σε βασικές ικανότητες, μέσα από διαφορετικά πλαίσια και με ποικίλους συνδυασμούς.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Συμμετέχουμε, αναλαμβάνουμε ευθύνες

Η ελευθερία έχει ευθύνες