ΕΝΟΤΗΤΑ: 6 ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Το μοντέλο του κύκλου της πολιτικής

Εισαγωγή για εκπαιδευτικούς

Οι δύο διαστάσεις της πολιτικής

Σύμφωνα με τον κλασσικό ορισμό του Max Weber, η πολιτική έχει δύο διαστάσεις: είναι αφ’ ενός μεν αναζήτηση και αγώνας για εξουσία, και αφ’ ετέρου μια αργή και ισχυρή «διάνοιξη οπών σε χοντρές σανίδες, με πάθος και καλή κρίση».¹⁵ Η μεταφορά αυτή περιγράφει την απόπειρα επίλυσης πολιτικών προβλημάτων. Είναι ανάγκη να ασχολείται κανείς με αυτού του είδους τα προβλήματα, διότι είναι επείγοντα και επηρεάζουν την κοινωνία στο σύνολό της, οπότε είναι σύνθετα και δύσκολα.

Αυτή η ενότητα εστιάζει στους τρόπους που μπορεί να επιτευχθεί αυτή η «διάνοιξη οπών σε χοντρές σανίδες», αλλά και στους τρόπους με τους οποίους πολίτες που θέλουν να συμμετέχουν στη δημοκρατία μπορούν να ενεργοποιηθούν, αποφασίζοντας ποια προβλήματα έχουν πρώτη προτεραιότητα και πώς θα μπορούσαν να επιλυθούν με τον καλύτερο τρόπο.

Το μοντέλο του κύκλου της πολιτικής

Οι μαθητές μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιούν το «μοντέλο του κύκλου της πολιτικής»,  ένα εργαλείο με το οποίο αποκτούν την δυνατότητα να περιγράψουν και να κατανοήσουν την διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων (βλ. φυλλάδιο για τους μαθητές 6.1) Η πολιτική είναι μια διαδικασία προσδιορισμού των προβλημάτων, διαπραγμάτευσης, επιλογής και εφαρμογής λύσεων. Αν οι λύσεις υπηρετούν τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν και αν θα γίνουν αποδεκτές, θα φανεί από την κοινή γνώμη και από τις αντιδράσεις των ανθρώπων και των ομάδων που επηρεάζονται τα συμφέροντά τους. Αν η απόπειρα εξεύρεσης λύσης σε ένα πρόβλημα πετύχει, τότε ο κύκλος της πολιτικής τελειώνει (τερματισμός πολιτικής). Αν αποτύχει, αρχίζει ένας νέος κύκλος. Σε κάποιες περιπτώσεις, η λύση σε ένα πρόβλημα δημιουργεί νέα προβλήματα, που με τη σειρά τους θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με νέο κύκλο πολιτικής.

Ο κύκλος της πολιτικής τονίζει σημαντικές πτυχές της πολιτικής λήψης αποφάσεων στα δημοκρατικά συστήματα:

• την ευεργετική (κονστρουκτιβιστική) έννοια των πολιτικών προβλημάτων και του κοινού καλού,
• τη διαμόρφωση ανταγωνιστικής ατζέντας – τα πολιτικά επιχειρήματα συχνά συνδέονται με τα συμφέροντα ,
• τη λήψη πολιτικών αποφάσεων ως διαδικασία κοινής μάθησης· την απουσία παραγόντων που είναι παντογνώστες (όπως για παράδειγμα ηγετών ή κομμάτων με σωτηριολογικές ιδεολογίες),
• την ισχυρή επίδραση της κοινής γνώμης και της κάλυψης από τα μέσα επικοινωνίας – την δυνατότητα που παρέχεται σε πολίτες και ομάδες συμφερόντων να παρέμβουν και να λάβουν μέρος.

Πώς λειτουργεί το μοντέλο, τι δείχνει και τι παραλείπει

Ο κύκλος της πολιτικής είναι ένα μοντέλο – ένα σχέδιο που λειτουργεί όπως ο χάρτης. Δείχνει πολλά και βοηθάει στην εκλογίκευση και την κατανόηση. Τα μοντέλα χρησιμοποιούνται συχνά στην εκπαίδευση και στην επιστήμη, γιατί χωρίς αυτά θα κατανοούσαμε πολύ λιγότερα πράγματα στον σύνθετο κόσμο μας.

Στο φυλλάδιο για τους μαθητές υπάρχει υλικό που έχει σχεδιαστεί ως μοντέλο:

φυλλάδιο για τους μαθητές:

• 1.2 Τρεις επιλογές που διαμορφώνουν το μέλλον μας·
• 3.4 Πώς χειρίζεται το δημοκρατικό πολιτικό σύστημα την ετερότητα και τον πλουραλισμό·
• 3.5 Η έννοια του κοινού καλού·
• 3.6 Χάρτης κοινωνικών διαιρέσεων και πολιτικών κομμάτων.

Ένας χάρτης δεν υποκαθιστά έναν τόπο. Δείχνει πολλά, ακριβώς διότι παραλείπει πολλά. Αν είχε όλα τα στοιχεία του τόπου, θα ήταν τόσο σύνθετος που θα γινόταν ακατανόητος. Το ίδιο συμβαίνει και με μοντέλα, όπως ο κύκλος της πολιτικής. Δεν θα μπορούσε να υποκαταστήσει την πραγματικότητα. Εστιάζει στην διαδικασία πολιτικής λήψης αποφάσεων – «την διάνοιξη οπών σε χοντρές σανίδες» – και όχι στην δεύτερη διάσταση της πολιτικής, την αναζήτηση και τον αγώνα για εξουσία και επιρροή.¹⁶

Στα δημοκρατικά συστήματα, οι δύο διαστάσεις της πολιτικής συνδέονται: τα πρόσωπα που παίρνουν πολιτικές αποφάσεις αντιπαρατίθενται με δύσκολα προβλήματα, αλλά και μεταξύ τους, ως πολιτικοί αντίπαλοι. Στο μοντέλο του κύκλου της πολιτικής, το στάδιο του καθορισμού της ατζέντας δείχνει ότι αυτές οι δυο διαστάσεις συμπορεύονται. Το να καταφέρει κάποιος να συμπεριλάβει την κατανόηση ενός πολιτικού προβλήματος στην ατζέντα, είναι στοιχείο ισχύος και επιρροής.

Για παράδειγμα: μια ομάδα δηλώνει, «η φορολογία είναι πολύ υψηλή και αποθαρρύνει τους επενδυτές». Κάποιος αντιπαραβάλλει, «η φορολογία είναι πολύ χαμηλή με αποτέλεσμα η εκπαίδευση και η κοινωνική μέριμνα να υποχρηματοδοτούνται». Πίσω από κάθε ορισμό για την φορολογία υπάρχουν συμφέροντα, και βασικές πολιτικές προοπτικές και οι λύσεις που προτείνονται οδηγούν σε αντίθετες κατευθύνσεις: να μειωθεί η φορολογία των ομάδων με υψηλά εισοδήματα ή να αυξηθεί; Η πρώτη περιγραφή του προβλήματος είναι νεοφιλελεύθερη και η δεύτερη σοσιαλδημοκρατική (βλ. και φυλλάδιο για τους μαθητές 3.6)

Οι πολίτες θα πρέπει να είναι ενήμεροι και για τις δύο περιγραφές. Το μοντέλο του κύκλου πολιτικής είναι ένα εργαλείο που βοηθά τους πολίτες να προσδιορίσουν και να κρίνουν τις προσπάθειες εκείνων που χαράζουν τις πολιτικές αποφάσεις για να λύσουν τα προβλήματα της κοινωνίας.

Η προσδοκώμενη μάθηση στην χρήση του κύκλου της πολιτικής

Οι δυνατότητες για ανάπτυξη ικανοτήτων που περιλαμβάνει αυτή η ενότητα είναι:

Ικανότητες ανάλυσης και κριτικής:

• Οι μαθητές ασκούνται στην ενεργητική χρήση των πληροφοριών που παρέχουν τα μέσα επικοινωνίας.
• Καλλιεργούν το ενδιαφέρον τους για ζητήματα διαμόρφωσης της ατζέντας και για τις διαφορετικές φάσεις της χάραξης πολιτικών αποφάσεων.

• Εκτιμούν την διαπραγμάτευση για το συμβιβασμό ανάμεσα σε διαφορετικά συμφέροντα (ευρετική εννοιολόγηση των πολιτικών προβλημάτων και του κοινού καλού).

Ικανότητες πολιτικής συμμετοχικότητας:

Οι μαθητές αποκτούν την δυνατότητα να προσδιορίσουν τις φάσεις της διαδικασίας λήψης πολιτικών αποφάσεων, στην διάρκεια των οποίων μπορούν να παρέμβουν και να ασκήσουν επιρροή (στις φάσεις πριν και μετά την απόφαση).

Διδακτικό πλαίσιο της ενότητας

Παρουσιάζεται στους μαθητές το μοντέλο του κύκλου πολιτικής ως εργαλείο και το εφαρμόζουν μέσω εργασίας project. Στο τελευταίο μάθημα, ανταλλάσσουν και συζητούν τα ευρήματά τους και το περιεχόμενο της δουλειάς τους. Το πρώτο μάθημα παρέχει μια πρώτη οργανωτική δομή που εστιάζει σε ένα βασικό στοιχείο του κύκλου της πολιτικής, δηλαδή στο ζήτημα της διαμόρφωσης της πολιτικής ατζέντας. Οι μαθητές θα κατανοήσουν καλύτερα το μοντέλο, αφού δοκιμάσουν μια προσομοίωση συζήτησης για την διαμόρφωση της ατζέντας στην τάξη. Οι δραστηριότητες αυτής της ενότητας παρέχουν την δυνατότητα στους μαθητές να εργαστούν σε υψηλό επίπεδο.

Σ’ αυτή την ενότητα, υπάρχει το εργαλείο με το οποίο μπορεί κάποιος να αναλύσει την διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων, αλλά δεν δίνεται υλικό υπόθεσης εργασίας. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατόν, αλλά και απαραίτητο, ο/η εκπαιδευτικός ή/και οι μαθητές να επιλέξουν το κατάλληλο θέμα. Μερικά κριτήρια για να επιλέξουν κάποιο θέμα ως υπόθεση εργασίας είναι: η σχέση του με την πραγματικότητα, η σαφήνεια του θέματος, να υπάρχει κάλυψή του από τα μέσα επικοινωνίας. Μια τρέχουσα υπόθεση μπορεί καλυφθεί στις αρχικές φάσεις του μοντέλου κύκλου της πολιτικής, αλλά αν καλύπτεται από τα μέσα επικοινωνίας, γίνεται πιο προσιτή. Αλλά και μια υπόθεση από το παρελθόν προσφέρει χρήσιμη γνώση σε σχέση με το ιστορικό εφαρμογής της και την αξιολόγηση των λύσεων που δόθηκαν στο πρόβλημα. Θα πρέπει, τέλος, να λάβουμε υπόψη μας το συνταγματικό, νομικό και θεσμικό πλαίσιο της υπόθεσης.

Στην ενότητα προτείνεται προαιρετική ανατροφοδότηση, ώστε να αξιολογηθεί το μαθησιακό αποτέλεσμα και να χρησιμοποιηθεί η ενδεχόμενη μάθηση, όπως θα προκύψει από την ανατροφοδότηση που θα δώσουν εκπαιδευτικός και μαθητές. Για να γίνει, όμως, αυτό, θα πρέπει να αφιερωθεί ένα πέμπτο κατά σειρά μάθημα.

Ανάπτυξη δεξιοτήτων: σύνδεση με άλλες ενότητες αυτού του τόμου

Τι δείχνει αυτός ο πίνακας

Ο τίτλος αυτού του τόμου, Συμμετέχουμε στη δημοκρατία, εστιάζει στις ικανότητες του ενεργού πολίτη στην δημοκρατία. Ο πίνακας που έπεται παρουσιάζει την δυνατότητα να συνδυάσουμε τις ενότητές του. Στη σκιασμένη σειρά, φαίνονται οι ικανότητες που αναπτύσσονται στην Ενότητα 6. Στη στήλη με έντονο περιθώριο φαίνονται οι ικανότητες της πολιτικής λήψης αποφάσεων και δράσης, διότι συνδέονται στενά με τη συμμετοχή στην δημοκρατία. Οι άλλες σειρές υποδεικνύουν συνδέσεις με άλλες ενότητες αυτού του τόμου και συγκεκριμένα με ικανότητες που ενισχύουν τους μαθητές στην ενότητα 6.

Πώς χρησιμοποιείται ο πίνακας

Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον πίνακα ως εργαλείο για τον σχεδιασμό ενός μαθήματος στην EDC/HRE με διαφορετικούς τρόπους.

• Βοηθά εκείνους που διαθέτουν λίγες ώρες για EDC/HRE: κάποιος μπορεί να επιλέξει μόνο αυτή την ενότητα και να παραλείψει τις άλλες, διότι κάποιες βασικές ικανότητες αναπτύσσονται, σε κάποιο βαθμό, σε αυτή την ενότητα (όπως για παράδειγμα, επιλέγω, κατανοώ τον πλουραλισμό των ταυτοτήτων, ασκώ το δικαίωμα στην ελευθερία, η ευθύνη των επιλογών επηρεάζει τους άλλους).
• Ο πίνακας βοηθά τους εκπαιδευτικούς να συνδέουν τα θέματα των ενοτήτων, ώστε να ασκούν τους μαθητές τους επανειλημμένα σε βασικές ικανότητες, μέσα από διαφορετικά πλαίσια και με ποικίλους συνδυασμούς.

ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Κυβέρνηση και πολιτική – το μοντέλο του κύκλου της πολιτικής

Πώς λύνει τα προβλήματά της μια δημοκρατική κοινωνία;

15. Max Weber, Politik als Beruf [Η πολιτική ως επάγγελμα], Reclam: Stuttgart, 1997, σελ.  82.
16. Συγκρίνετε το υλικό για δασκάλους  6.2.