Ενότητα 5 (Τάξη 5) – Φτιάχνουμε κανόνες για την τάξη μας

Γ  Βασικά ερωτήματα για αναστοχασμό στις τάξεις για τα δικαιώματα του παιδιού

Δ  Διαδικασία

Μάθημα 1

Ο/η εκπαιδευτικός κάνει μια κατατοπιστική εισαγωγή στο project και το πλάνο για τα επόμενα τέσσερα μαθήματα.

Ξεκινάει μια συζήτηση για το θέμα των «δικαιωμάτων και υποχρεώσεων» με τους μαθητές.  Ως πιθανή πηγή έμπνευσης:

• Αναφέρετε ορισμένα δικαιώματα που έχετε στην τάξη, στην αυλή του σχολείου ή στην οικογένειά σας. Υπενθυμίστε στον εαυτό σας τα δικαιώματα του παιδιού για τα οποία έχετε ήδη ακούσει πολλά!
• Τα δικαιώματα αυτά θα λειτουργήσουν μόνο αν τα σέβονται και οι άλλοι. Σε κάθε δικαίωμα αντιστοιχεί – για τους άλλους και για εμας – μία υποχρέωση! Τώρα, ας σκεφτούμε άλλα παραδείγματα που αναφέρατε.

Η τάξη χωρίζεται σε τρεις, έξι ή εννέα ομάδες, ανάλογα με το μέγεθός της. Προσπαθείστε να μην έχετε παραπάνω από πέντε μαθητές σε κάθε ομάδα. Κάθε ομάδα είναι είτε Α, Β ή Γ.

Κάθε ομάδα ορίζει έναν εκπρόσωπο. Δίνουν ανατροφοδότηση – πώς ορίσανε τον εκπρόσωπο;

Κάθε ομάδα έχει μία σελίδα χαρτί χωρισμένη στα τρία. Χρησιμοποιώντας το επάνω τρίτο του χαρτιού, καταγράφουν αυτά που πιστεύουν πως είναι τα δικαιώματα κάθε ενός (συμπεριλαμβανομένου του/της εκπαιδευτικού) στην τάξη τους. Πρέπει να καταγράψουν κάθε πρόταση, και κάθε πρόταση να αριθμηθεί.

Δίνουν ανατροφοδότηση – πόσο καλά νομίζετε πως έχετε ολοκληρώσει την εργασία; Τι ήταν αυτό που κάνατε όλοι και βοήθησε; Τι εμπόδισε;

Το χαρτί δίνεται στην επόμενη ομάδα ( A στη B, B στη Γ, Γ στην Α).

Κάθε ομάδα αξιολογεί τον κατάλογο των δικαιωμάτων που προέκυψε από την προηγούμενη ομάδα. Συζητούν τα ακόλουθα ερωτήματα: Ποιες υποχρεώσεις αντιστοιχούν σε ποια δικαιώματα; Ποιες ευθύνες έχουμε προκειμένου να σεβαστούμε αυτά τα δικαιώματα; Τι πρέπει να κάνουμε, πώς θα πρέπει να συμπεριφερθούμε; Π.χ. «Ο καθένας έχει το δικαίωμα να ακούγεται” αντιστοιχεί στο «Έχουμε την ευθύνη να ακούμε».

Χρησιμοποιώντας τους ίδιους αριθμούς, όπως χρησιμοποιήθηκαν στην ενότητα για τα δικαιώματα, οι ομάδες τώρα γράφουν αντίστοιχες υποχρεώσεις στο μεσαίο τρίτο του χαρτιού.

Στο τέλος του μαθήματος, ο/η εκπαιδευτικός συλλέγει όλες τις ιδέες από τους μαθητές για να τις επανεξετάσει πριν από το επόμενο μάθημα.

Μάθημα 2 (διάρκεια περίπου 1 ½ ώρες)

Ο/η εκπαιδευτικός καθοδηγεί μια συζήτηση με τους μαθητές σε σχέση με τους «κανόνες», χρησιμοποιώντας βασικές ερωτήσεις και κάνοντας αναφορές, π.χ. σε κανόνες στα αθλήματα, στην τάξη ή στην κυκλοφορία στους δρόμους. Πηγή έμπνευσης:

• Γιατί είναι καλό να υπάρχουν κανόνες; Τι μπορεί να είναι ενοχλητικό στο να υπάρχουν κανόνες;
• Πότε είμαι ευτυχισμένος για το ότι υπάρχουν κανόνες; Τι με ενοχλεί σχετικά με τους κανόνες;
• Ποιος ορίζει τους κανόνες σε διάφορα περιβάλλοντα; Ποιος έχει την εξουσία να επιβάλει τους κανόνες και τις κυρώσεις σε περίπτωση που οι κανόνες δεν τηρούνται;

Ως κίνητρο για να ξεκινήσει αυτή η φάση του μαθήματος, ή για να συνοψίσετε στη συνέχεια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί το κείμενο που ακολουθεί (ή μια συντομευμένη έκδοση), “Πειθαρχία και τάξη στη δημοκρατία – και στο σχολείο”.

Η τάξη χωρίζεται στις ίδιες ομάδες με το προηγούμενο μάθημα. Ο/η εκπαιδευτικός μοιράζει τα χαρτιά Α3 από το προηγούμενο μάθημα, και δίνει την παρακάτω οδηγία:

Κοιτάξτε τι έχετε γράψει μέχρι τώρα. Σκεφτείτε τους κανόνες που νιώθετε πως είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για εμάς ώστε να ζούμε μαζί, και που θα θέλατε να παρουσιάσετε στη συνέχεια στην τάξη.

Γράψτε αυτούς τους κανόνες στο τρίτο κάτω μέρος του χαρτιού σύμφωνα με τις ακόλουθες οδηγίες (ιδανικά, ο/η εκπαιδευτικός δίνει ένα ή δύο παραδείγματα):

• Θα πρέπει να είναι θετικά διατυπωμένες, κι όχι απαγορευτικές.
• Θα πρέπει να περιγράφουν τις υποχρεώσεις, καθώς και τα δικαιώματα, π.χ. χρησιμοποιώντας μία διατύπωση με το «επειδή»: «Έχουμε την ευθύνη να ακούμε, όταν άλλοι άνθρωποι μιλούν, επειδή έχουμε το δικαίωμα να ακουγόμαστε».

Οι ομάδες κάνουν τη δουλειά τους, σύμφωνα με τις οδηγίες. Μετά από αυτό, σχηματίζονται μεγαλύτερες ομάδες από την ένωση δύο ομάδων. Κάθε ομάδα παρουσιάζει τους κανόνες της στην άλλη ομάδα, και γίνεται συζήτηση και ανατροφοδότηση σχετικά με τους επιλεγμένους κανόνες, τη διατύπωση και τη δυνατότητα κατανόησής τους, με πιθανή επανεπεξεργασία και βελτίωση.

Κάθε ομάδα πρέπει να επιλέξει το πολύ τρεις κανόνες. Αυτοί, γράφονται στη συνέχεια, με παχιά  γραφή, σε μεγάλες λωρίδες χαρτιού (κομμένες κατά μήκος , από χαρτί Α3).

Αυτοί οι τρεις κανόνες (ανά ομάδα) αναρτώνται στον πίνακα στην τάξη. Γίνεται μια συζήτηση στην τάξη για το κάθε σύνολο κανόνων: ένας εκπρόσωπος από κάθε ομάδα εξηγεί τους επιλεγμένους κανόνες στην τάξη.

Σύνοψη: Τελική επεξεργασία με σκοπό τη δημιουργία μιας συλλογής  κανόνων που θέλουμε να κάνουμε δεσμευτικούς για την τάξη μας:

• Ποιοι κανόνες είναι πανομοιότυποι ή παρόμοιοι; Ποιοι μπορούν, επομένως, να παραλειφθούν ή να συνενωθούν;
• Τι πρέπει να επαναδιατυπωθεί έτσι ώστε να καταστεί η φράση πιο λακωνική και κατανοητή;

Πραγματοποιείται , στη συνέχεια, μια ψηφοφορία που θα καθορίσει ποιοι κανόνες πρέπει να τηρούνται. Κάθε μαθητής έχει πέντε “μάρκες” να «ξοδέψει» σχετικά με τους κανόνες που πιστεύει πως πρέπει να εφαρμοστούν στην τάξη τους. Μπορούν να τους επιλέξουν κάνοντας μια μικρή γραμμή στον πίνακα, ή τοποθετώντας ένα μικρό αυτοκόλλητο δίπλα στους προτιμώμενους κανόνες. Οι κανόνες (μέχρι, αλλά όχι περισσότερο από δέκα) με τον υψηλότερο αριθμό ψήφων γράφονται ως ένα νέο σύνολο κανόνων για την τάξη, ή περιλαμβάνονται στο προϋπάρχον σύνολο κανόνων. Μπορούν να καθαρογραφτούν ως ένα ειδικό έγγραφο, που υπογράφεται από κάθε μαθητή και τοποθετείται σε περίοπτη θέση στην τάξη.

Αναστοχασμός στη μάθηση (όπου ταυτόχρονα οι κανόνες εφαρμόζονται και ενισχύονται): Συνεργατική μάθηση. Τι βοήθησε; Τι εμπόδισε; Πώς συμβάλατε στις δραστηριότητες; Πρόσεξες κάποιον άλλον στην τάξη του οποίου η συνεισφορά ήταν χρήσιμη; Γιατί; Τι έκανε;

Μάθημα 3

Ο/η εκπαιδευτικός ενεργοποιεί την προηγούμενη γνώση σχετικά με τα δικαιώματα του παιδιού και ανακεφαλαιώνει τα πιο σημαντικά σημεία (βλ. Κεφάλαιο 3, μάθημα 2 και Κεφάλαιο 4, μάθημα 1): η δημιουργία των δικαιωμάτων του παιδιού, τα πιο σημαντικά δικαιώματα του παιδιού, ενδεχομένως και σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Τώρα, ο/η εκπαιδευτικός εισάγει τα ακόλουθα δικαιώματα του παιδιού, αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας το αυθεντικό κείμενο από τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (βλ. παράρτημα):

• Άρθρο12, εκφράζουμε τις απόψεις μας και τα ενδιαφέροντά μας,
• Άρθρο 13, το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης,
• Άρθρο 28, το δικαίωμα στην εκπαίδευση,
• Άρθρο 31, το δικαίωμα στην ανάπαυση και τις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου.

Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες (τις ίδιες όπως και στο μάθημα 1 και 2, ή νέες ομάδες μεταξύ τριών και τεσσάρων παιδιών). Κάθε ομάδα παίρνει ένα φύλλο χαρτί Α4, και με αυτό θα ετοιμάσει ένα φύλλο με δύο στήλες, όπως το παρακάτω. Στη στενή στήλη στα αριστερά, βάζουν τα τέσσερα δικαιώματα, χωρισμένα κατά διαστήματα ομοιόμορφα στο κάτω μέρος της σελίδας. Στην ευρύτερη στήλη στα δεξιά, συγκεντρώνουν τις σκέψεις τους σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που φέρουν αυτά τα δικαιώματα, τόσο για τους ίδιους όσο και για τους άλλους. Ως σημείο αναφοράς, θα μπορούσαν να ρωτήσουν: «Αν ο γείτονάς μου, ένας φίλος μου ή ένας συμμαθητής μου διεκδικεί αυτό το δικαίωμα, ποιες υποχρεώσεις και καθήκοντα προκύπτουν σαν αποτέλεσμα για μένα και τους άλλους;» ή (για το Άρθρο 28): «Ποια καθήκοντα πρέπει να εκπληρώνει η κοινωνία και το σχολείο για να διασφαλίζει το δικαίωμα στην εκπαίδευση; Πώς μπορώ εγώ, ως μέλος αυτής της τάξης, να συμβάλω στην επιτυχία αυτού του δικαιώματος;». Τα αποτελέσματα θα συζητηθούν στο επόμενο μάθημα.

Μάθημα 4

Οι μαθητές παρουσιάζουν τα αποτελέσματά τους (δηλαδή το συμπληρωμένο φύλλο εργασίας από το μάθημα 3) ο ένας στον άλλο στην τάξη. Υπάρχει ένας εκπρόσωπος ανά ομάδα. Μπορούν να αναφερθούν σε ζητήματα όπως τα επόμενα:

• Πώς προσεγγίσαμε την εργασία μας; (Διαδικασία της ομαδικής εργασίας και της λήψης αποφάσεων)
• Τι ήταν σημαντικό για εμάς; (Κριτήρια και αξίες)
• Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι θα τηρούνται οι κανόνες; (στάσεις σε σχέση με τους κανόνες και την επιβολή τους) Ποιος είναι υπεύθυνος για την επιβολή αυτών των τεσσάρων δικαιωμάτων του παιδιού;

Πιθανό συμπέρασμα: Συνεργατική τελική επεξεργασία, συμφωνία για την τελική συλλογική έκδοση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων σε σχέση με τα τέσσερα στοιχειώδη δικαιώματα του παιδιού που έχουν εξεταστεί. Μια ομάδα θα μπορούσε να αναλάβει το έργο της δημιουργίας ενός εγγράφου που απεικονίζει τους κανόνες ως έργο τέχνης. Όλοι οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί υπογράφουν αυτό το έγγραφο. Οι κανόνες είναι σε ισχύ μέχρις ότου αντικατασταθούν από ένα νέο έγγραφο. Το έγγραφο θα μπορούσε να παρουσιαστεί στην Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού ως παράδειγμα για το πώς ασκείται η δημοκρατία στην τάξη.