2. Τα δικαιώματα του παιδιού – μέρος της διαδικασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού αποτελεί ιστορικά το εργαλείο για τα ανθρώπινα δικαιώματα που χαίρει της μεγαλύτερης αποδοχής παγκοσμίως. Έχει επικυρωθεί από όλες τις χώρες του κόσμου εκτός από δύο –και, ως εκ τούτου, τοποθετεί μοναδικά τα παιδιά και τα δικαιώματά τους στο επίκεντρο της προσπάθειας για την καθολική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με την επικύρωση αυτού του εργαλείου, οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν δεσμευτεί να προστατεύουν και να διασφαλίζουν τα δικαιώματα του παιδιού. Ταυτόχρονα, είναι υπόλογες για τις ευθύνες τους ενώπιον της Διεθνούς Κοινότητας.

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού βασίζεται πάνω σε ποικίλα νομικά συστήματα και πολιτισμικές παραδόσεις. Είναι ένα καθολικά αποδεκτό σύνολο μη-διαπραγματεύσιμων προτύπων και υποχρεώσεων. Καθορίζει – χωρίς διακρίσεις – τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα που έχουν τα παιδιά σε όλο τον κόσμο:

• Το δικαίωμα στην επιβίωση
• Το δικαίωμα στην πλήρη ανάπτυξη του δυναμικού του
• Το δικαίωμα της προστασίας από επιβλαβείς ουσίες, κακοποίηση και εκμετάλλευση
• Το δικαίωμα της πλήρους συμμετοχής στην οικογενειακή, πολιτισμική και κοινωνική ζωή

Κάθε δικαίωμα που είναι διατυπωμένο στη Σύμβαση είναι συνυφασμένο με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την αρμονική ανάπτυξη του κάθε παιδιού. Η Σύμβαση προστατεύει τα δικαιώματα του παιδιού καθορίζοντας πρότυπα στον τομέα της υγείας, της εκπαίδευσης, και των νομικών, δημόσιων και κοινωνικών υπηρεσιών. Τα πρότυπα αποτελούν δείκτες για την αξιολόγηση της προόδου. Τα κράτη που είναι συμβαλλόμενα μέρη της Σύμβασης υποχρεούνται να προβούν σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες και να αναπτύξουν πολιτικές υπό το πρίσμα του ύψιστου συμφέροντος του παιδιού.

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι το πρώτο παγκόσμια νομικά δεσμευτικό εργαλείο που ενσωματώνει το πλήρες φάσμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, καθώς και οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά. Δύο προαιρετικά πρωτόκολλα, σχετικά με την εμπλοκή των παιδιών σε ένοπλες συρράξεις, και την πώληση παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία, υιοθετήθηκαν για να ενισχύσουν τις διατάξεις της Σύμβασης σε αυτούς τους τομείς. Τέθηκαν σε ισχύ, αντίστοιχα, στις 12 Φεβρουαρίου και στις 18 Ιανουαρίου του 2002.

Η ανάπτυξη των σύγχρονων κοινωνιών επισημαίνει ένα άλλο ερώτημα: το δικαίωμα στην ελευθερία υποστηρίζει την ανάπτυξη πλουραλιστικών κοινωνιών που ενθαρρύνουν υψηλό βαθμό εκκοσμίκευσης και εξατομικευμένου τρόπου ζωής. Πώς μπορούν αυτές οι κοινωνίες να διατηρήσουν μια ελάχιστη συναίνεση σε βασικές αξίες δεσμευτικές για όλους τους πολίτες;

Τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του παιδιού έχουν συμβάλει σημαντικά στο να κάνουν τον κόσμο ένα ασφαλέστερο και πιο ανθρώπινο μέρος για να ζει κανείς, καθώς, επίσης, και στον εκσυγχρονισμό των πολιτικών, οικονομικών και πολιτισμικών συστημάτων σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, δεν πρέπει ποτέ να θεωρούνται δεδομένα, και κάθε γενιά πρέπει να συμβάλει στην ανάπτυξή τους, στην εκ νέου διαπραγμάτευσή τους, καθώς και στον αγώνα για να τηρηθεί η δέσμευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του παιδιού στο μέλλον.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα, στα οποία βασίζονται τα δικαιώματα του παιδιού, έχουν μακρά παράδοση. Πρόδρομοι και, αναλογίες, μπορούν να βρεθούν σε μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες, και σε σχολές φιλοσοφικής σκέψης. Τα σύγχρονα ανθρώπινα δικαιώματα διακηρύχθηκαν αρχικά στην Εποχή του Διαφωτισμού, και αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για την αμερικανική και τη γαλλική επανάσταση. Σήμερα, αποτελούν τις βασικές συνταγματικές αρχές σε γραπτά και άγραφα συντάγματα σύγχρονων δημοκρατιών. Καθ΄ όλη τη διάρκεια της ιστορία τους, τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν ιδιαίτερη σημασία για την προστασία του αδύναμου έναντι του ισχυρού. Αυτός είναι ο λόγος που τα δικαιώματα των παιδιών είναι τόσο ζωτικής σημασίας: οι ανήλικοι είναι μεταξύ των ομάδων των οποίων το νομικό καθεστώς είναι πιο αδύναμο ενώπιον των οργάνων της εκτελεστικής εξουσίας.

Η διαδικασία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τόσο επαναστατική όσο και εξελικτική, έχει δημιουργήσει διαδοχικές γενεές δικαιωμάτων του ανθρώπου: τα κλασικά δικαιώματα της ελευθερίας, κοινωνικά δικαιώματα με επίκεντρο την αξία της ισότητας, και – ακόμη υπό συζήτηση – οικολογικά και κοινωνικά δικαιώματα για την αντιμετώπιση ζητημάτων ανάπτυξης και αμοιβαίας εξάρτησης σε έναν ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένο κόσμο, και, ως περαιτέρω εφαρμογή – τα δικαιώματα των παιδιών.

Η διαδικασία ανάπτυξης και επέκτασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων του παιδιού εξακολουθεί να είναι – και ίσως θα είναι πάντα – σε εξέλιξη: η καθολική διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων του παιδιού έχει αμφισβητηθεί πολλές φορές, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του παιδιού έχουν καταστρατηγηθεί από δικτατορίες και αυταρχικά κα θεστώτα σε όλο τον κόσμο, και η δυναμική ανάπτυξη της σύγχρονης κοινωνίας και της τεχνολογίας θέτει νέα ερωτήματα και προκλήσεις. Για παράδειγμα, πώς μπορεί να προστατευτεί το απόρρητο της επικοινωνίας στην εποχή του διαδικτύου;

Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν αποκτήσει όλο και μεγαλύτερη σημασία ως ένα πλαίσιο για την κοσμική ηθική, όπως κωδικοποιήθηκε με τον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αντιπροσωπεύουν το μοναδικό σύνολο αξιών που δύναται, ενδεχομένως, να γίνει καθολικά αποδεκτό από τη διεθνή κοινότητα.

Επανειλημμένα, ωστόσο, υπάρχουν κράτη που καταχρώνται τα δικαιώματα της κυριαρχίας τους υπό το πρόσχημα της προστασίας, ενώ παραβιάζουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και δικαιώματα του παιδιού. Είναι ένα ανοιχτό ερώτημα το πώς πρόκειται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του παιδιού να εφαρμόζονται και να προστατεύονται σε έναν κόσμο κυρίαρχων κρατών, συμπεριλαμβανομένων δημοκρατιών και δικτατοριών. Προκειμένου να προστατευθεί η ειρήνη όχι μόνο μεταξύ – αλλά και εντός – των κρατών, φαίνεται ότι η περαιτέρω προσαρμογή και ανάπτυξη του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών είναι απαραίτητη.