დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციები: დიაგრამა

წყარო: იხ დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციები სურათზე რიცხვებით 1 – 7 აღნიშნული ელემენტების განმარტებები იხილეთ შესაბამისად დანომრილ კომენტარებშე.

დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების დიაგრამა: კომენტარები

გვერდები მითითებულია ევროპის საბჭოს პუბლიკაციდან: დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციები

ზემოთ მოცემულ დიაგრამაზე ვიზუალურად არის გამოსახული იმ კომპეტენციათა კონცეპტუალური მოდელი, რომლებსაც მოქალაქეები უნდა ფლობდნენ დემოკრატიულ კულტურაში მონაწილეობის მისაღებად (იხ. გვ. 9). მოდელი ემსახურება რეალური გარემოს გამარტივებულად გამოსახვას და მასში ყურადღება გამახვილებულია რამდენიმე მნიშვნელოვან ასპექტზე, თუმცა მასში არ არის შესული ბევრი სხვა ასპექტი. ნებისმიერი გზამკვლევი რუკა, მაგალითად, წარმოადგენს კონკრეტულ ტერიტორიაზე არსებული გზების ქსელის მოდელს და იგი კომფორტულია გამოსაყენებლად სწორედ იმიტომ, რომ მასზე არ არის დატანილი ყველა დეტალი. ამ თვალსაზრისით, დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების მოდელი რუკის ანალოგს წარმოადგენს. მასზე ნაჩვენებია თუ ჩვენი, ინდივიდუალური პირის ქცევა როგორ უკავშირდება დემოკრატიულ კულტურას და რა წვლილის შეტანა შეუძლია სკოლას მოსწავლეების დემოკრატიულ მოქალაქეებად ჩამოყალიბების საქმეში.

როგორც დიაგრამა, ასევე კომენტარები განკუთვნილია დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების შესახებ ინფორმაციის მისაღებად, თუმცა იგი არ ანაცვლებს ევროპის საბჭოს სახელმძღვანელოს – „დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციები“. როგორც დიაგრამა, ასევე სახელმძღვანელოც განკუთვნილია, კვალიფიკაციის ამაღლების მიზნით, სამუშაო ადგილზე მასწავლებლებისა და სკოლის ხელმძღვანელების მოსამზადებლად, ან მშობლებისა და გარე დაინტერესებული მხარეების ინფორმირებისათვის.

1. დემოკრატიის ინსტიტუციური ჩარჩო (პოლიტიკური სისტემა) ვერ იფუნქციონირებს და ვერც იარსებებს თუ მას დემოკრატიული კულტურა არ უმაგრებს ზურგს, რომელსაც ყველა მოქალაქე იზიარებს. ამგვარი დემოკრატიული კულტურის მქონე საზოგადოებაში, მოქალაქეები ერთგულად იცავენ კანონის უზენაესობასა და ადამიანის უფლებებს და საჯაროდ იღებენ გადაწყვეტილებას საზოგადოებისთვის საჭირბოროტო საკითხებზე. მათ სჯერათ და სწამთ, რომ კონფლიქტები მშვიდობიანი გზებით უნდა მოგვარდეს და ისინი აღიარებენ და პატივს სცემენ საზოგადოებაში არსებულ მრავალფეროვნებას. მოქალაქეებს სურთ გამოხატონ საკუთარი შეხედულებები და, ასევე, სურთ მოისმინონ თუ რას ფიქრობენ სხვები. ისინი ემორჩილებიან უმრავლესობის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს და ზრუნავენ უმცირესობებსა და მათი უფლებების დაცვაზე. მათ აქვთ კულტურათაშორის დიალოგში ჩართვის მზაობა (იხ. გვ. 15). დემოკრატიის ინსტიტუციური სტრუქტურები და დემოკრატიული კულტურა “არსებითად ურთიერთდამოკიდებულია” (გვ. 15), რაც იმას ნიშნავს, რომ ვერც ერთი მათგანი ვერ შეძლებს მეორესგან დამოუკიდებლად არსებობსას. დემოკრატიული კულტურის სიმტკიცე დამოკიდებულია არა მხოლოდ კომპეტენტურ მოქალაქეებზე, არამედ იმაზე, თუ რამდენად იზიარებენ მოქალაქეები ზემოთ აღნიშნულ ელემენტებს, და არ ხდიან მათ სადავოს (იხ. კომენტარი 6).
2. როდესაც მოქალაქეები გადაწყვეტილებების მიღების პროცესებში მონაწილეობენ, მათ უწევთ ურთიერთობა განსხვავებული კულტურის მატარებელ სხვა მოქალაქეებთან. შესაბამისად, მოქალაქეებს შორის ინტერკულტურული დიალოგი კულტურული თვალსაზრისით მრავაფეროვანი დემოკრატიული საზოგადოებების განუყოფელ მახასიათებელს წარმოადგენს. კულტურული სხვაობების მიუხედავად დიალოგის წარმოების სურვილი იმაზე მიუთითებს, რომ მოქალაქეები ერთმანეთს დემოკრატიის ჭრილში თანასწორად აღიქვამენ. ინტერკულტურული დიალოგი დემოკრატიის კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, და პირიქით, დემოკრატიული კულტურა ვერ იარსებებს და ვერ განვითარდება ინტერკულტურული დიალოგის გარეშე. დემოკრატიული კულტურა და ინტერკულტურული დიალოგი “არსებითად ურთიერთდამოკიდებულია” (გვ. 15), და უზრუნველყოფს საზოგადოების მაკრო დონის დაკავშირებას ინდივიდუალურ პირთა შორის ურთიერთობის მიკრო დონესთან. აღნიშნული იდეა მოცემული ვებგვერდის ლოგოშია გადმოცემული „ცხოვრება დემოკრატიულ საზოგადოებაში“.
3. კომპეტენტური მოქალაქეები დემოკრატიული კულტურისა და ინტერკულტურული დიალოგის აუცილებელ წინაპირობას ქმნიან, თუმცა, მხოლოდ კომპეტენციები საკმარისი არ არის. მაკრო დონეზე, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს პოლიტიკური ინსტიტუციების ეფექტურობას: „…გამომდინარე მისი სტრუქტურიდან, ინსტიტუციური მოწყობა ხელს უწყობს, მიმართულებას აძლევს, აფერხებს ან ხელს უშლის მოქალაქეების მიერ დემოკრატიული და ინტერკულტურული კომპეტენციების გამოყენებას” (გვ. 17). მაგალითად, მოქალაქეებს, რომლებსაც აქვთ გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობის უფლება და სურვილი საჭიროებენ წვდომას მედია საშუალებებით მიწოდებულ ინფორმაციაზე, რომელიც ცენზურას არ ექვემდებარება, ისინი ასევე საჭიროებენ არხებს, რომელთა საშუალებითაც ერთმანეთთან და ასევე პოლიტიკოსებთან კომუნიკაციას შეძლებენ.
4. მაკრო დონეზე არსებობს ფაქტორების ჯგუფი, რომლებმაც შესაძლებელია განაპირობოს და საფუძველი დაუდოს გარკვეული ჯგუფებისათვის „არახელსაყრელ პირობების შექმნასა და მათ დისკრიმინაციას“ (გვ. 18), რის გამოც, მოქალაქეები, რომლებიც დემოკრატიული და ინტერკულტურული კომპეტენციების თვალსაზრისით სხვა მოქალაქეებთან თანაბარ დონეზე იმყოფებიან, შესაძლებელია, ამ კომპეტენციებით სარგებლობისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში მონაწილეობის თვალსაზრისით, არათანაბარი შესაძლებლებების წინაშე აღმოჩნდნენ. სოციალურმა უთანასწორობამ შესაძლებელია თავი იჩინოს ისეთ ასპექტებში, როგორიცაა შემოსავლების არათანაბარი განაწილება, დროის რესურსი, საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ქსელებზე წვდომა ან ელექტროენერგიის რესურსებზე წვდომა. საზოგადოების წევრებს შორის რესურსების არათანაბარი განაწილება დაკავშირებულია ეკონომიკურ სისტემასთან (მაგ. არათანაბარი ანაზღაურება, უმუშევრობა, საერთაშორისო საწარმოების გავლენა) და/ან პოლიტიკურ სისტემასთან. იმ სხვაობის შედეგად, რომელიც არსებობს პრივილეგირებულ და დაუცველ ჯგუფებს შორის, შეიძლება მივიღოთ გენდერული უთანასწორობა, სიღარიბე, მიგრაცია, განათლების ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა და ძალაუფლების არათანაბარი გადანაწილება. სისტემური მარგინალიზაციისა და დემოკრატიულ და ინტერკულტურულ ღონისძიებებში მონაწილეობის შეზღუდვის” (გვ. 18) შედეგი შეიძლება იყოს მოქალაქეთა სამოქალაქო პროცესებში თანაბარი მონაწილეობის უფლების შეზღუდვა, მიუხედავად მათი კომპეტენციების დონისა, რაც შეიძლება გადაიზარდოს “სამოქალაქო პროცესებში აქტივობის დონის შემცირებასა და მათ გაუცხოებაში” (გვ. 18).
5. იმ შემთხვევაში, თუ ადეკვატური ღონისძიებები არ იქნება გატარებული, სოციალური უთანასწორობა შეიძლება აღქმული იყოს როგორც უსამართლო და შეიძლება საფრთხე შეუქმნას დემოკრატიულ კულტურას და დემოკრატიის ინსტიტუციური ჩარჩოს ლეგიტიმურობას. შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებებში არსებითი მნიშვნელობა აქვს სოციალურ უთანასწორობასთან და მონაწილეობის შეზღუდვასთან დაკავშირებული საკითხების მოგვარებას, და ყველა მოქალაქის უზრუნველყოფას “ჭეშმარიტად თანაბარი პირობებით” (გვ. 18). ზემოთ თქმულთან დაკავშირებით უნდა გვახსოვდეს, რომ სამართლიანობა, ადამიანისა და სამოქალაქო უფლებები ისტორიულ მონაპოვარს წარმოადგენს და კაცობრიობას მათი მიღწევისთვის საუკუნეების მანძილზე მოუწია ბრძოლა, რაც მთელ ევროპაში საყოველთაო საარჩევნო უფლებისთვის და ქალთა უფლებების დაცვისთვის ბრძოლის მაგალითზე კარგად ჩანს. ადამიანის უფლებები და დემოკრატიული მონაწილეობა ხანგრძლივი დროის მანძილზე მიმდინარე ძალისხმევის მონაპოვარს წარმოადგენს, და ამ მიმართულებით ძალისხმევა მსოფლიოში დღესაც გრძელდება. ამრიგად, დემოკრატიული პრინციპებისადმი კომპეტენტური მოქალაქეების ერთგულება გადამწყვეტია იმის უზრუნველსაყოფად, რომ საზოგადოების ყველა წევრი, სოციალური სტატუსის მიუხედავად, სარგებლობდეს მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებით.
6. კულტურის ცნება: “ნებისმიერი კულტურა შეიძლება განხილული იყოს, როგორც სამი ასპექტის მატარებელი: მატერიალური რესურსები, რომლებითაც სარგებლობენ კონკრეტული ჯგუფის წევრები (მაგალითად, ინსტრუმენტები და სამუშაო იარაღი, საკვები, ტანისამოსი), სოციალური რესურსები, რომლებიც საზიაროა ჯგუფის წევრებისათვის (მაგალითად, ენა, რელიგია, საზოგადოებაში ქცევის წესები) და სუბიექტური რესურსები, რომლებსაც ჯგუფის ინდივიდუალური წევრები იყენებენ (მაგალითად, ღირებულებები, დამოკიდებულებები, შეხედულებები და პრაქტიკა, რომლებსაც ჯგუფის წევრები, საზოგადოდ, იყენებენ როგორც გარე სამყაროს აღქმისა და მასთან ურთიერთობის კრიტერიუმებს). ჯგუფის კულტურა ამ სამივე ასპექტის ნაზავს წარმოადგენს – იგი შედგება მატერიალური, სოციალური და სუბიექტური რესურსებისაგან.” (გვ. 19) თუმცა, კულტურის ნიშნით გაერთიანებული ჯგუფები, როგორც წესი, ჰეტეროგენულია. კულტურული ნორმები ხშირად კამათის საგანი ხდება, და დროთა განმავლობაში ცვლილებას განიცდის. კულტურის ნიშნით გაერთიანებული ჯგუფის ინდივიდუალური წევრები არჩევანს აკეთებენ კონკრეტულ ასპექტებსა და კულტურულ რესურსზე და უარს ამბობენ დანარჩენზე.ნებისმიერი სოციალური ჯგუფი შესაძლებელია საკუთარი, მისთვის დამახასიათებელი კულტურის მატარებელი იყოს. ეს ჯგუფები მოიცავს: ეროვნულ, ეთნიკურ ან რელიგიურ ჯგუფებს, ერთ ქალაქში ან ერთ უბანში მცხოვრებ ადამიანებს, ერთ ორგანიზაციაში დასაქმებულ ადამიანებს, ერთი პროფესიის ადამიანებს, ლგბტ თემს, შშმ პირებს ან ერთი თაობის წარმომადგენლებს, ან ოჯახებს. აქედან გამომდინარე, ნებისმიერი საზოგადოება კულტურულად მრავალფეროვანია, და შედგება ადამიანებისაგან, რომლებიც ერთდროულად სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფებს წარმოადგენენ და შესაბამისად ერთმანეთისგან განსხვავებული, თავისებურად უნიკალურ კულტურათა ნაკრების მატარებლები არიან. შესაბამისად, ერთი რომელიმე კულტურული ჯგუფის წარმომადგენლები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან და სწორედ ამით არის განპირობებული ერთი კულტურული ჯგუფის წარმომადგენლებს შორის კულტურული რესურსების გამო მუდმივი დავა.

   ნებისმიერ სიტუაციაში, როდესაც ადამიანები ერთმანეთთან ურთიერთობას ამყარებენ, მათ შესაძლებელია აღიქვან სხვაობა, რომელიც კულტურული თვალსაზრისით არსებობს მათსა და სხვა ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს შორის; გამოდის რომ, “ნებისმიერი სიტუაცია, რომელიც ადამიანებს შორის ურთიერთობას მოიცავს, პოტენციურად, ინტერკულტურულ სიტუაციას წარმოადგენს” (გვ. 20). შესაბამისად, ჩვენი ინტერპერსონალური მიდგომისა და აღქმის ჩანაცვლება ხდება ინტეკულტურული მიდგომითა და აღქმით, რაც იმას ნიშნავს, რომ ადამიანებს, ვისთანაც ურთიერთობას ვამყარებთ, ჩვენ ვაიგივებთ რომელიმე სოციალურ ჯგუფთან და აღვიქვამთ მათ უფრო როგორც ამ ჯგუფის წევრებს, ვიდრე ინდივიდუალურ პირებს. მსგავსი ინტერკულტურული სიტუაციები იჩენს თავს, როდესაც ჩვენ ვხვდებით სხვა ქვეყნებში მცხოვრებ ან ჩვენგან განსხვავებული ეთნიკური წარმომავლობის, ჩვენგან განსხვავებული აღმსარებლობის, სექსუალური ორიენტაციის მქონე ადამიანებს, ჩვენგან გასნხვავებული სქესის ან სოციალური ფენის წარმომადგენლებს, ან განათლების დონით ჩვენგან განსხვავებულ ადამიანებს. ინტერკულტურულ დიალოგს განსხვავებულ კულტურულ ჯგუფებს შორის გარკვეული კავშირის დამყარების პოტენციალი გააჩნია, იმ შემთხვევაში თუ მას ადგილი აქვს როგორც „მოსაზრებათა ღია გაცვლა-გამოცვლას, რომელიც ხორციელდება ურთიერთგაგებისა და ურთიერთპატივისცემის საფუძველზე, იმ პირებსა თუ ადამიანთა ჯგუფებს შორის, რომლებიც საკუთარ თავს განსხვავებული კულტურული კუთვნილების მქონე პირებად თუ ჯგუფებად აღიქვამენ“ (გვ. 20 )

   კულტურულად მრავალფეროვან დემოკრატიულ საზოგადოებებში სოციალური ინტეგრაციის გასამყარებლად, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ინტერკულტურული დიალოგი. თუმცა, თუ განსხვავებული კულტურული ჯგუფები ერთმანეთს მტრად აღიქვამენ, მაგალითად წარსულში მათ შორის არსებული შეიარაღებული კონფლიქტის გამო, ან თუ ერთი კულტურული ჯგუფი მიიჩნევა რომ პრივილეგიით სარგებლობს მეორე კულტურული ჯგუფის ხარჯზე, მათ შორის ინტერკულტურული დიალოგი განსაკუთრებით რთულად მიმდინარეობს და საჭიროებს ინტერკულტურული კომპეტენციების უმაღლეს დონეზე ფლობას, ემპათიასა და პიროვნულ სიმტკიცესა და გამბედაობას (იხ. გვ. 21).

7. კომპეტენციის ცნება და კომპეტენციები: (გვ. 23) დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების მოდელში, კომპეტენციების (მრავლობით რიცხვში) ცნება გულისხმობს პიროვნების “ფსიქოლოგიურ რესურსებს” – ღირებულებებს, დამოკიდებულებებს, უნარებსა და ცოდნასა და კრიტიკულ გააზრებას. ეს რესურსები ინსტრუმენტთა დიდ ნაკრებს წააგავს, რომელშიც შედის სხვადასხვა ფსიქოლოგიური ინსტრუმენტები. კომპეტენცია (მხოლობით რიცხვში) გულისხმობს პიროვნების მზაობასა და უნარს, მოცემულ სიტუაციაში ან პრობლემის გადაჭრისას, ადეკვატურად გამოიყენოს აღნიშნული კომპეტენციები ან ინსტრუმენტები. კომპეტენციის ცნება გულისხმობს “დინამიკურ პროცესს” (გვ. 24) რომლის დროსაც პირი არჩევს, ააქტიურებს, ორგანიზებასა და კოორდინირებას უწევს ფსიქოლოგიურ რესურსებს (კომპეტენციებს), შექმნილი ვითარების შესაბამისად, და აკვირდება ვითარებას და, მისი ცვლილების შემთხვევაში, ადეკვატურად ცვლის ამ კომპეტენციებს. კომპეტენციების გამოყენება წარმოებს არა ცალ-ცალკე, არამედ კომპეტენციათა ჯგუფების სახით. კომპეტენცია და კომპეტენციები არ წარმოადგენს ხილულ რესურს და მათი მიგნება მხოლოდ შესაძლებელია თეორიებითა და მოდელებით. ისინი ხილულ ფორმას იძენს და მჟღავნდება ადამიანის ქცევაში, ანუ, როგორ მოქმედებს ადამიანი, რას ფიქრობს, რას ამბობს ან როგორ ურთიერთობს სხვებთან. შესაბამისად, მასწავლებლებს მოსწავლეთა კომპეტენციების ფლობის დონის შეფასება შეუძლიათ დემოკრატიულ და ინტერკულტურულ სიტუაციებში მათ მიერ გამოვლენილ ქცევებზე დაკვირვებით. დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციათა მოდელის სახელმძღვანელოში მოყვანილია სამი მაგალითი, რომლებიც აჩვენებს თუ როგორ წარმოებს კომპეტენციათა ჯგუფების მობილიზება, კონკრეტულ სიტუაციებში, როგორიცაა, ინტერკულტურული დიალოგი, სიძულვილის ენის წინააღმდეგ გალაშქრება და პოლიტიკურ დებატებში მონაწილეობა (იხ. გვ. 24).
8. მაკრო დონეზე, მომავალი მოქალაქეების დემოკრატიულ კულტურაში მონაწილეობისათვის საჭირო უნარებით აღჭურვის მიზნით, უნდა ვიზრუნოთ იმაზე, რომ, საზოგადოების მიკრო დონეზე, ე.ი. სკოლის საზოგადოების ფარგლებში, ბავშვებმა და ახალგაზრდებმა შეიძინონ და განავითარონ დემოკრატიულ კულტურასა და ინტერკულტურულ დიალოგში მონაწილეობისათვის საჭირო კომპეტენციები (იხ. გვ. 16). ამისათვის სკოლებში უნდა დამკვიდრდეს სწავლება დემოკრატიული მოქალაქეობისა და ადამიანის უფლებების შესახებ, როგორც ერთიანი სასკოლო მიდგომა, რაც ნიშნავს დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების საშუალებით, დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებებისათვის, დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების შესახებ სწავლებასა და სწავლას – დემოკრატია და ადამიანის უფლებები უნდა იყოს წარმოდგენილი გაკვეთილზე განსახილველ თემებს შორის; უნდა არსებობდეს პედაგოგიური პრინციპები და რეკომენდაციები, რომლებიც აღნიშნული საკითხის ერთიან სასკოლო მიდგომის ჭრილში ჩართვას ემსახურება; და სკოლა უნდა უზრუნველყოფდეს მოსწავლეთა ჩართვასა და მონაწილეობას დემოკრატიულ პროცესებსა და ადამიანის უფლებათა დაცვასთან დაკავშირებულ საკითხებში, რათა მოსწავლეებმა მიიღონ საკმარისი გამოცდილება ამ მიმართულებით. აღნიშნული სამი ასპექტის შესახებ სრულყოფილი ინფორმაცია მოცემულია სახელმძღვანელოში – სწავლება დემოკრატიული მოქალაქეობისა და ადამიანის უფლებების შესახებ, იხe http://living-democracy.com/ge/textbooks/volume-1/part-1/unit-3/chapter-1/. მასწავლებლები და სკოლის ხელმძღვანელები უნდა ზრუნავდნენ დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების შეძენასა და განვითარებაზე, რათა უზრუნველყონ მოსწავლეების განათლება ამ მიმართულებით, საკუთარი მაგალითით. საზოგადოებაში არსებული მრავალფეროვნება სკოლის საზოგადოებაზეც აისახება და ასევე წარმოდგენილია თითოეულ კლასშიც, შედეგად, მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს შორის, ან მოსწავლეებს შორის მიმდინარე ინტერპერსონალური დიალოგი ყოველთვის შეიცავს ინტერკულტურული დიალოგის განზომილებას. დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებებისთვის სწავლა, ე.ი. სწავლა, რომელიც დემოკრატიული კულტურის შენარჩუნებას ემსახურება, არ არის საკმარისი მაკრო დონეზე საზოგადოების უკეთესობისაკენ შეცვლის უზრუნველსაყოფად, თუმცა კომპეტენტური მოქალაქეების გარეშე დემოკრატიული კულტურა ვერ იარსებებს.