KAPITULLI 8: Të drejtat dhe liria – Të drejtat e mia – të drejtat e tua

Të drejtat e njeriut mund të përkufizohen përgjithësisht si të drejta që janë të trashëguara nga natyra në jetën tonë dhe pa të cilat ne nuk mund të ekzistojmë si qenie njerëzore.

Të drejtat e njeriut dhe liritë themelore na lejojnë të zhvillohemi plotësisht dhe të përdorim cilësitë tona njerëzore, inteligjencën tonë, talentet tona dhe ndërgjegjen tonë. Ato na lejojnë gjithashtu për t’u kënaqur shpirtërisht dhe për të plotësuar nevojat e tjera. Ato janë të bazuara në kërkesat në rritje të njerëzimit për një jetë, në të cilën dinjiteti i brendshëm dhe vlera e çdo qenieje njerëzore të respektohet dhe të mbrohet.

Ky kapitull mundëson informacionin bazë për mësuesit e shkollave fillore, të cilët dëshirojnë të nxitin ndërgjegjësimin dhe njohuritë për vlerat e të drejtave të njeriut, si dhe ndjenjën e reciprocitetit dhe universalitetit në të cilat bazohen standardet e të drejtave të njeriut. Kjo është vetëm një pikënisje, e cila duhet të plotësohet nga hulumtime dhe studime të mëtejshme dhe/ose duke përdorur manualet kombëtare dhe materialet audiovizive që janë tashmë në dispozicion. Këto, shpresojmë se do të përdoren për të filluar  një proces të vazhdueshëm të përshtatjes dhe zhvillimit, në të gjitha nivelet e mësimdhënies, brenda kulturave të shumta e të larmishme në botë.

Dekada e Kombeve të Bashkuara për Edukimin e të Drejtave të Njeriut (1995-2004) ka përcaktuar edukimin për të drejtat e njeriut si “trajnim, përhapje dhe përpjekje për informim, që synojnë në ndërtimin e një kulture universale për të drejtat e njeriut, përmes dhënies së njohurive, aftësive dhe formimit të qëndrimeve, të cilat synojnë:

a) Forcimin e  respektimit të drejtave të njeriut dhe lirive themelore.

b) Zhvillimin e plotë të personalitetit të njeriut dhe të ndjenjës së dinjitetit.

c) Promovimin e mirëkuptimit, tolerancës, barazisë gjinore dhe miqësisë midis të gjithë kombeve,
popullsive vendase dhe grupeve të racave, kombësive, etnive, feve dhe gjuhëve të ndryshme.

d) T’u bëhet e mundur të gjithë personave të marrin pjesë, në mënyrë efektive, në një shoqëri të lirë;

e) Avancimin e  aktiviteteve të Kombeve të Bashkuara për ruajtjen e paqes. (Përshtatur nga Plani i Veprimit të Dekadës së Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut (1995-2004), paragrafi 2).

Ky proces varet nga sistemet lokale të arsimit, të cilat ndryshojnë gjerësisht, jo më pak edhe në shkallën në të cilën mësuesit duhet të përcaktojnë  objektivat e tyre të mësimdhënies. Megjithatë, mësuesi do të jetë gjithmonë personi kyç për vënien në punë të  iniciativave të reja dhe ka, kësisoj, përgjegjësinë e madhe në lidhje me komunikimin dhe promovimin e parimeve të drejtave të njeriut në klasë. Megjithatë, mësimi për të drejtat e njeriut nuk është i mjaftueshëm. Këto vlera duhet të përçohen në klasë së bashku, me vendimmarrjet demokratike dhe veprimet konkrete. Nxënësit do dëshirojnë jo vetëm të mësojnë për të drejtat njerëzore, por të mësojnë në dhe përmes tyre.

Fakti që Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut³ ka vlefshmëri dhe zbatueshmëri, pothuajse globale, është shumë e rëndësishme për mësuesit. Duke punuar me  udhëzime që përkrahen  gjerësisht prej kaq shumë viteve, mësuesi mund të thotë sinqerisht se ai po bën promovimin e një sistemi normativ, që është pranuar nga bashkësia ndërkombëtare dhe qeveritë e tyre. Sistemet arsimore ndryshojnë mjaft nga njëri tjetri. Kur mësohen të drejtat e njeriut, mësuesit kanë edhe një mbrojtje të dytë,  që ka të bëjë me faktin se ata po japin mësimin në një mënyrë të tillë që të respektojnë të drejtat e njeriut në klasë dhe në vetë mjedisin shkollor.

Kjo do të thotë shmangie nga çdo lloj hipokrizie.  Në shpjegimin e saj më të thjeshtë,  hipokrizia ka të bëjë me  situatat në të cilat lënda që mësuesi  jep në  mësim  nuk përputhet me mënyrën sesi ai po e jep atë. Për shembull: “Sot ne do të flasim për lirinë e shprehjes – mbylle gojën ti në rreshtin e fundit!”.  Në këtë mënyrë, nxënësit do të mësojnë mjaft rreth pushtetit, por shumë  më pak rreth të drejtave të njeriut dhe respektimit të dinjitetit të njeriut, të cilat qëndrojnë  në thelbin e lirive të njeriut. Ndërkohë që nxënësit kalojnë mjaft kohë duke studiuar mësuesin për të kuptuar bindjet e tij personale, sjellje të tilla mund ta bëjnë të vështirë për një mësues, që të ketë ndikim real pozitiv në klasë.   Për shkak të dëshirës për të kënaqur mësuesin, nxënësit, për shembull, mund të përpiqen të pasqyrojnë pikëpamjet vetjake të mësuesit, pa menduar për veten e tyre. Kjo mund të jetë një arsye, të paktën në fillim, pse nxënësit nuk shprehin idetë e tyre personale. Në formën e saj më komplekse, hipokrizia ngre probleme të mëdha për mbrojtjen dh e promovimin e dinjitetit njerëzor, si për mësuesit ashtu edhe për nxënësit në klasë, si në një shkollë ashtu edhe brenda shoqërisë në përgjithësi. Kjo i nxit mësuesit të eksplorojnë mënyra dhe mjete që të përfshijnë edhe palë të tjera në procesin e vendimmarrjes për ato që duhen bërë  dhe përse; kjo  nënkupton  jo vetëm përfshirjen e nxënësve, e administratorëve të shkollave, prindërve, por edhe, nëse është e përshtatshme, e anëtarëve të komunitetit në të cilin ata jetojnë dhe punojnë.

Qëllimi i edukimit për qytetari demokratike është që të mbështesë zhvillimin e kompetencave në tri fusha. Ky kapitull ka profilin e mëposhtëm të kompetencës.